Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

       

105 كيلؤبايت

PDF

نوسخةي

       

ئيسلامء ناسيؤناليزم

بابةتيَكي كؤن بؤ كيَشةيةكي نويَ

نووسيني نووسةري كوردشةهيد(فازل رةسول) كة 19 سالَ ثيَش ئيَستا ثيَشنياري سةربةخؤبووني بؤ كورد كردووة

لة طؤظاري (الحوار) سالَي 1986 لة لوبناندا بلآوبؤتةوة

وةرطيَرِاني :عةلي سيريني

لةرِؤذطارى ئةمرِؤمانداو لةسةر ئاستى جياواز ئارطؤميَنتيَكى طةرم هةية لةسةر ثةيوةندى ئيسلامء عةرةببون، ئيسلامء فارسبوون، هةروةها رِؤشنبيرانى توركيش دةستيانكردووة بةثيَداضوونةوةى ئةزموونى كةماليزمء ئينتماى ولآتةكةيان بؤ جيهانى ئيسلام، رِاو بؤضوونى جياواز هةية وةك ئةوانةى دةلَيَن نةتةوةى ئيسلام، هةية دةلَآ طةلء ميللةتانى جياواز لةبازنةى ئيسلامدا، بةكورتى رِابوونى ئيسلام دةرطاى خستؤتة سةر ثشت، بةرامبةر بةثيَداضوونةوةيةكى نوآ دةربارةى ثةيوةندى ئيسلامء ناسيؤناليزم.

ليَرةدا رِاوبؤضوونى جياواز دةبنةوة، هةروةها هةلَويَستةكانيش لةنيَوان ئةوانةى كة ئيسلامء ناسيؤناليزم بةدذة بةرةو نةطونجاو دةبيننء ئةوانةى هةولَدةدةن طوزارش لةثةيوةندييةكى طونجاو بكةن لةنيَوان ئةم دووبازنةدا بةلآم هةتا ليَرةشدا بؤضوونةكان جياجيان لةئاست دةستنيشانكردنى طرنطىء سةرثشكى كام بازنة بةسةر ئةويتردا، يان كاميان ئةوةى تر دةطريَتة خؤ.

سةرهةلَدانى ئةم طيروطرفتة دةطةرِيَتةوة بؤ قؤناغيَك كة طرنطترين طؤرِانكارى ميَذوويى لةولآتةكانى ئيَمة فةراهةم هيَنا، لةطةلأ لاوازبوونى دةولَةتى عوسمانىء خؤخلكردنةوةى بةرةو زياتر نيَوةندةبوون (المركزية)ء بلآوبوونةوةى ضةمكى ئةوروثى بؤ ناسيؤناليزم (بةلايةنى كةمةوة لةنيَو رِؤشنبيراندا)، سةر هةلَدانى تيَزى ناسيؤناليستى توركى لةناو ولآتى عوسمانىء دةرةنجامةكانى لةبةرثابوونى هزرى ناسيؤناليستى لاى طةلانى دي.. مةسةلةى دؤزينةوةى شيَوازيَكى باشترو عاديلانةتر لةنيَوان طةلة موسلَمانةكان هاتة كايةوة، هةروةها دانانى ثابةندبوونء ثرنسثى نوآ بؤ ثةيوةندى ئيسلامي، هةولَةكانى جةمالةددينى ئةفغانى، بةرزترين هيَماى ضاكسازى، سةرى نةطرت لة نةجاتدانى ثةيوةندى ئيسلاميى، كة لة خيلافةتى عوسمانى خؤى دةنواند، لة ثةرتةوازةبوون.

ئةوةبوو كؤتايى ثيَهات لةطةلأ سةرهةلَدانى شةرِى جيهانى يةكةمء دروستبوونى نيشتيمانة نويَييةكان لةسةر كةلاوةكانى دةولَةتى عوسمانى، كة لة ضوارضيَوةكانياندا هاوكيَشةى ناسيؤناليستى شيَوازى نويَى طرتةخؤ بةلَكو طةيشت بة ثلةيةكى بةرز لةئالَؤزىء توندوتيذى.

سةرهةلَدانى رِةوتى ناسيؤناليستى لةم ناوضةيةدا (بةتايبةت ناسيؤناليستى عةرةبى)، لة ثةنجةكانء شةستةكانداو ئنجا رِابوونى ئيسلامى هاوضةرخ لة هةفتاكانةوة ئةم مةسةلةيةى بووة بةطرنطترين كيَشةكانى ثرؤذةى شارستانى لةداهاتووى ئةم ناوضةيةدا، هةروةها لة هةندآ ولآتةكانيش تةنها قةتيس نةماويةوة لةضوارضيَوةى مشتومرِى تيؤرى، بةلَكو طيروطرفتى سياسيى هةنوكةيى ليَكةوتؤتةوة، هةنديَكيان زؤر ئالَؤزنء هةنديَكيتريش ضاوةرِيَى تةقينةوةن.

ثةيوةندى ئيسلامء عةرةبيزم هةروةك ئاشكراية جياوازة لةناوضةيةكةوة بؤ ناوضةيةكى تر، لةلآتانى رِؤذئاواى عةرةبى ئينتيماى عروبةو ئيسلام ئةو درزةى بةخؤوة نةدى كة لةرِؤذهةلآتى عةرةبى رِوويدا، ميسريش لة ئةزموونى عةبدولناسردا شيَوةيةك لةطونجاندنى ثةيداكرد لة خستنةرِووى هاوكيَشةكة لةميانةى ضةندةها بازنة بة دةورى ميسردا، (بازنةى عةرةبى، ئةفريقى، ئيسلامى..) بةو مانايةى كة ئينتما بؤ هةر بازنةيةك لةمانة واتاى ئةوة نيية بازنةكةى تر بسرِيَتةوة بةلَكو تةواوكةريةتىء دريَذة ثيَدةر.

لةولآتانى رِؤذهةلآتى عةرةبى، كة هزرى ناسيؤناليستى لةدايكبووة، هةلَويَستةكان جياواز خةملآن لةنيَوان ئيسلامييةكانء ناسيؤناليستةكان، نيَوان تةوذمة ناسيؤناليية جياوازييةكان، هةنديَك لةتةوذمة ئيسلامييةكان ئينكارى بازنةى قةومى دةكةن بةو ثيَيةى كة هزرى قةومى، لة دةرةوة دزةى كردؤتة ناو جيهانى ئيسلامء رِةطةزتونديةو هةلَوةشيَنةرى يةكيَتى ئيسلاميية، كةضى لةو بةرةوة هةنديَك لةتةوذمة ناسيؤنالييةكان دووثاتى بازنةى ناسيؤنالى دةكةنء ئةم شيَوازة دةخةنة ثيَشةوة، لةطةلأ ئةوةشدا ناكؤكن لة هةلَسةنطاندنى ئيسلام، هةية وايدةبينآ كة ئيسلام توخميَكة لةثيَكهاتةى ميَذووى طةلى عةرةب بآ ئةوةى هيض رِؤلَيَكى هاوضةرخى بداتآ، هةشة ئةم دووبازنةية دةخاتةوة نيَو بازنةكان، كة يةكيَتى عةرةب لةنيَوان بازنةيةكى طةورةتر دةبينآ ئةويش بازنةيان ثةيوةندي ئيسلاميية.

بةلآم هاوكيَشةكة سةبارةت بةطةلانى موسلَمانى غةيرة عةرةب جياوازة، (تورك، كورد، فارس، هندى) لةئيَرانء توركيا رِووى هةرة بةرزى تةوذمى ناسيؤنالى توركىء فارسى ئينكاركردنى ثةيوةندى ئيسلامى بوو ئةم هةلَويَستةش بةخؤ دةربرِينيَكى دوولا نامؤ دةنواند؛ طةرِانةوةى ذيانى كلتورى ثيَش ضاخى ئيسلام لةلايةك، سةرسام بوون بةمؤديَلى ئةوروثىء خيَرا هةنطاونان بؤ لاسايى كردنةوةى لةلايةكى تر.

ئةمةيان لةذيَر رِكيَفى سيستةمى شاى ئيَرانء توركياى كةمالى بةرِيَوةضوو، رِووداوةكانى زياتر لة ثةنجا سالأ فةشةليَكى طةورةى ئةم تةوذمةى مؤر كرد لةسةر ئاستى ئابوورى، كلتورى، كؤمةلآيةتى.

ئينجا ئةم مةسةلةية رِوويةكى تريشى هةية، لةميانةى مةنديار (بروز) بوونى شوناسى فارسىء توركى، شوناسى طةلانيَكى تر ئينكار كرا، كة لةنيَوان ئةم دوو ولآتة دةذين، ئةرمةنء كوردو ئةوانيتريش نابودترين قةسابخانةيان بينىء زولَمء ستةميَكى جؤراوجؤريش.

بةلآم سةبارةت بةهةندآ طةلانى موسلَمانى تر (نمونةشمان ليَرة طةلى كوردة) مةترح بوونى ثةيوةندى ئيسلامء قةومييةت رِةوشيَكى ترى هةية بةثيَى طؤرِانكارييةكانى بزووتنةوةى رِاميارى ئةم طةلة، بةشيَوازيَكى رِوونديار (واضح) جياوازة لةثةيوةندي عروبةو ئيسلامء هاوكيَشةكانى تر كة ثيَشنيار دةكريَن بؤ رِيَكخستنى ئةم ثةيوةنديية.

كوردةكان نيشتةجيَى رِةسةنى ئةم ناوضةن كة كةوتؤتة نيَوان ئيَرانء عيَراقء سورياو يةكيَتيى سؤظيةت. لةطةلأ فةتحى ئيسلامي بةكؤمةلأ بوونة موسلَمنانء زؤر طورجء طؤلآنة بةشدارى فتوحاتى ئيسلاميان كرد.

ثاش ماوةيةكى كةم ئاينى زةردةشتى ثاشةكشيَى كرد (كة زؤربةى كوردةكان زةردةشتى بوون ثيَش ئيسلام) هةروةها كوردةكان رِؤلَيَكى مةزندةيان نواند لةذيانى كلتورىء زانست لةنيَوان شارستانى ئيسلاميى يةكطرتوو.

لةسةر ئاستى رِاميارى هةر لة سةدةى ضوارةمى كؤضييةوة ئيماراتء دةولَةتى كوردى نيمضة سةربةخؤ دروست بوون، كة بةشيَوازيَكى رِةوالَةت، هيَما سةر بة خيلافةت بوون، هةروةها خيلَة كوردةكان رِؤلَيَكى شكؤمةنديان نواند لةذيَر سةركردايةتى سةلاحةددينى ئةيوبى لةبةرخودانى دذ بةخاض هةلَطران.

لةسةدةى شازدةمةوة ئةم طةلة بةدابةشبوونى ذيا لةنيَوان دةولَةتى عوسمانىء سةفةوى، بةلآم تا سةدةى نؤزدة ضةند ئيماراتيَكى كوردى نيمضة سةربةخؤ هةبوون لةنيَو ولآتى عوسمانيدا.

كوردةكانيش شانبةشانى طةلانى ترى ناوضةكة هةلَوةداى سةربةخؤيى بوون بةثيَى ئةو وةعدانةى كة رِؤذئاوا دابووى ثاش جةنطى جيهانى يةكةم، بةلآم رِيَككةوتنةكانى نيَودةلَةتى دابةشكردانى كوردستانى سةقامطير كرد بةسةر ضوار ولآت، لة ميانةى زياتر لة شةست طةلى كورد خةباتيَكى بةردةوامى كرد بؤ ئامانجيَك لةنيَوان سةربةخؤيىء جؤريَك لةئؤتؤنؤمى هاتوضؤى دةكردو هةروةها بؤ داننان بةشوناسى قةومى لةزامنكردنى ثراكتيزةى مافى كلتورى، لةم ميانةيةدا بةتايبةتى، كوردةكان ئازارو ئةشكةنجةيةكى زؤريان ضةشت لةم ولآتانةدا بةزولَميَكى زؤرو نةبوونى يةكسانى، بةجؤريَك كوردةكان بوون بة هاوولآتى ثلة دوو، سةربارى ئةوةش مافى ثراكتيزةى كلتوريان ليَزةوت كرا، لةهةندآ ولآت ئينكارى بوونى كورد دةكرآ بةثيَى "ياسا"و سزاى ئةو كةسة دةدرآ بةكوردى ئاخافتن بكات، لةولآتانى تريش كوردةكان قةدةغة دةكريَن لةخويَندن بةزمانى خؤيانء بةرةوثيَشبردنى زمانء كلتورى تايبةتيان.

ئةم طؤرِانكاريية سياسيية ئالَؤزة وايكرد كة تةوذمى قةومى زالأ بيَت بةسةر بزووتنةوةى سياسيى طةلى كورد. ئةم تةوذمة دةخةبيَت بؤ ثاراستنى شوناسى كوردىء سةقامطيركردنى كة مةترسى نةمانى ليَدةكريَت هةنديَك جارو هةروةها بؤ جيَبةجيَهيَنانى رِزطارى سياسيى كة خؤى لةنيَوان سةربةخؤيى تةواو بةثيَى مافى ضارةى نووسين (دروشمى زؤربةى هيَزة سياسيية كوردييةكان)و ثراكتيزةكردنى ئؤتؤنؤمى (بةرِيَوةبردنء كلتور) دةبيَتةوة، طؤرِانكارى مةسةلةي نةتةوايةتى بةمشيَوة ئيشكالاتى زؤر دةخاتة ثيَش، هةلَوةداى بيست مليؤن كورد بؤ سةربةخؤيى ولآتةكةيان كة دابةشكراوة، لةلايةن ضةند نيَوةنديَكى دةسةلآت بةجوداطةرى دةخويَنريَتةوة، ليَرةدا ثرسيار قوت دةبيَتةوة جوداطةرى لةكام جةستة؟ ئايا جةستةى يةكبوونة؛ جةستةى ثرؤذةى سياسيى يةكطرتوون يان ئةو جةستةيةى كة بؤ خؤى دةستكردةو بةشيَكة لة ثةرتةوازةى طشتى، كة دةيةوى بؤ خؤى وةلائيَكى نويَى هةريَمضيةتي دابمةزريَنآ كة لةطةلأ ئامانجةكانى طةلانء نةتةوة طةورةكانى ناوضة دذو بةرةنطارة.

هةروةها طيروطرفتى ئةم قةوارانةش هةية كة كوردةكان لةناوياندا دةذين: قةوارةى فرة ئينتيمائى (قةومىء مةزهةبى)، كة سيستةمى سياسيى لةسةر ضقيَكى زؤر توند وةستاوة كة بة كةمترين هةمة جؤرى فرةسازى رِازى نيية، كةوايكردووة زؤر ستةم بةكاربيَت وةك ئاميَريَك بؤ زامنكردنى "يةكيَتى نيشتمان" واتة سةنطى هيَزةكان (كة ئةمرِؤ نيَودةولَةتييةو هةريَميشة) ئةم قةوارانة دةثاريَزن، نةك حةزوويست بؤ ذيانيَكى هاوبةش لةسةر بنةماى عةدالةت.

خستنة رِووى ثةيوةندى نيَوان طةلانى مسولَمان بةثيَى زؤرينةو كةمايةتى لةديدى ئيَمة شتيَكى هةلَةن. لة ض ضوارضيَوةيةكء بةثيَى ض ئينتمايةك طةليَك دةكرآ بةزؤرينةو يةكيَكيتر كةمايةتى؟

ضوارضيَوةى ئيسلاميى دةبآ هةموو موسلَمانان كؤبكاتةوة لةهةر طةلء ميللةتيَك بن، ليَرةدا كةمينةو زؤرينة وجوديَكى نيية، طةردنمان نا بةبوونى طةلانى جؤراو جؤر لةوانةية بكرآ بلَيَين طةليَكى طةورةو طةليَكى بضووك بةلآم نةك كةمينةو زؤرينة.

طةر ضاويَكيش بخشيَنين بة ثةيوةندى لةناو ئةو ولآتانةى كة كوردى تيا دةذيآ (ئيَران، توركيا، عيَراق، سوريا) ئةم ضةمكة زؤر بةسةختى ثراكتيزة دةكرآ.

لةم ولآتانةدا ناكرآ ضةشنجؤرآ (تصنيف) دةسةلآتى سياسيى بةثيَى ئينتماى قةومى طةلآلَة بكرآ، بةلَكو فرة ضةشن ئينتما وةك مةزهةب، ناوضةطةرى، ئا بةم جؤرة دةبينين كة فارسييةكان لةئيَران 45% دانيشتواننء ئةوةى تر طةلانى ترن، بةلآم شيعة، كة لة بنضينةدا (فارسء ئازةرين) "زؤرينةى" ولآتن.

لةعيَراقيش دةسةلآتى سياسيى لةميَذوودا (لةسةردةمى عوسمانىء دواتريش) ثيَكهاتووة لةموسلَمانة سوننة عةرةبةكان، ئةمانةش (زؤرينة) نينء رِؤلَى مةزنديارى ناوضةيةك يان شاريَك لةثيَكهاتةى دةسةلآتى سياسيى شتيَكى ئاشكراية لة ضةندةها ولآتى ئيسلامىء عةرةبى.

ثةيوةندى نيَوان طةلة موسلَمانةكان يان ضةند بةشيَك لةطةلانى مسولَمان لةناويةك ولآتدا ناكرآ بةو شيَوازة وةربطيرآ لةسةر بنةرِةتى ناوةوةو دةرةوة.

هةتا لةميَذووةوة ثةيوةندى طةلانى موسلَمان لةسةر بنةرِةتى نيَوةندو لاثةرِطةكان (مركز - أطراف) بووة نةك ناوةوةو دةرةوة، بةلآم هةنووكة ئةو طةلانةى ثيَيان دةطوترآ كةمايةتى وةك (كوردةكان)و غةيرى ئةوانيش لة ضةند ولآتيَكدا؛ بةشيَوازيَك ئاسا لةلاثةرِطةكانى ولآت دةذينء رِوونديارتر لةدةرةوةى نيَوةندةكانى دةسةلآتى سياسيىء ئابوورى، بةلآم ثةيوةندى لةنيَوان "نيَوةندة" نويَيةكانء ثةرِطةكانيتر بزاوتى نييةو ئالَوطؤرِ ناكرآ.

نيَوةندةكانى دةسةلآت شيَوة ئاسا جيَطيرن بةلآم ثةيوةندييةكانيان بةلاثةرِةطةكان تا رِاددةيةك دوذمنكارىء ستةمة. هةميشة كةوتوونةتة ذيَر ثالَةثةستؤى لاثةرِطةكان (ثالَةثةستؤيةك زؤرجار بؤ بةرذةوةندى هيَزة هةريَمةكانء نيَودةولَةتييةكان شةثؤل رِؤ دةكرآ)، بةلآم ديدى ئةوة ناكرآ نيَوةند بطواستريَتةوة لاثةرِطةكانء بةثيَضةوانةش، لةميانةى ئةم هاوكيَشةيةدا رِةوشيَك هاتؤتة كايةوة كة هةميشة ئارامىء ئاسايش ولآتى خستؤتة مةترسييةوةو يةكيَتيىء تواناكانيش لاواز كردووة لةبةرخونيدا بةرانبةر بة دةرةوةو هيَزو توانايةكى زؤر بةبا دةدات.

ئؤتؤنؤمى شيَوازيَكةو سيستةميَكة ثيَشنيارة بؤ رِيَكخستنى ثةيوةندى نيَوان طةلانء ميللةتان لة ضوارضيَوةى يةك ولآتدا، ئةمةيان ضارةسةريَكى مورِةككةبة بؤ زولَميَكى مورِةككةب، ئامانجةكةى فةراهةم هيَنانى هةلء مةرجة بؤ طةيشتن بة هاوشيانييةتى لةدووتويَى يةكيَتييةكى رِاست وةستاو لةسةر دادوةرى.

بةلآم ثيَشنيارى سياسيى بؤ ئةم ئامانجة ئيشكالاتيَكى زؤر دةطريَتة ئاميَز ئةو طةلانةى ذيَر دةستةنء بآ بةشن لة يةكسانى سياسى، مةترسى دةكةن وةك هةنطاوى يةكةم لةسةر رِيَطاى سةرخؤبوونن واتة ئؤتؤنؤمى دةهيَنيَتة ثيَشةوة، ضونكة سةنطى هيَزةكان لةمةزياتر ماوةنادات.

هةروةها ئةم ضارةسةرة لةلايةن ضةند نيَوةنديَكيش دةخريَتة رِوو، بةلآم تةنها بؤ سةثاندنى يةكسانى نةبوونء كردنى طةلى بضووك بة هاوولآتى ثلة دوو، كة بةرِيَذةيةكى دياريكراو بةشدارى بةرِيَوةبردنى خؤيان دةكةنء تةنها بةرِوالَةت نةبيَت دةنا بةشدارى دةسةلآتى طشتى سياسيى ناكةن، كةضى دةرطاى هةل بةيةكسانبوونى طشتى لةسةر بنةماى "ديموكراسى" هاوشان لةدةسةلآتى سياسيى بةرِويانان دادةخريَ.

كة ضةمكى مافى ضارةى خؤنوسيش بةرزدةبيَتةوة لةبةر هةلَنطوتنى (تعثر) ضارةسةرةكاني ترة، تؤخ بوونةوةى تةنطوضةلَةمةى ثيَكةوة ذيان لةسةر بنةماى زولَمء زؤرى، بةلَكو زياتر داننانة بةسةختى ثيَكةوة ذيان بآ ئةوةى لةبنةرِةتدا، عةدالةت ضارةسةرى بةزؤر قةبولأ ناكاتء طرتنة خؤى بةزؤرةمليَش يا بة كؤيلةكردن رِةتدةكاتةوة، بةلآم مافى ضارةى خؤنووسينء حةزو ئارةزووى دادوةرانة بؤ جيَبةجيَكردنى يةكيَتيى طةلء ضةسثاندنى شوناسى ناسيؤنالىء كلتورى تايبةت نابيَت بيَتة هؤى تيَكدانى قةوارة طةورةكانء دروستكردنى ضةند قةوارةيةكى ناكؤكء دذوار، كة لة دوذمندارى بؤ دةوروبةرةكةيدا دةذيآء ناتوانيَت بةردةوامى بةخؤيدا بدات تةنها بةيارمةتى دةرةوة نةبيَت.

"ئؤتؤنؤمى" ضارةسةريةكى كؤتايى نيية بؤ مةسةلةى قةومى كة ئيَمة ليَرةدا بةتةنطيةوين، جيَبةجيَكردنى وةك خود بةرِيَوةبردن بةكةلَكة بؤ طةشةثيَدانى كلتورة ضةساوةكان، بةلآم دةبآ ئاطاداربين نةبيَتة ضوارضيَوةى بةستوو (جامد) بؤ ضةثاندنى يةكسانى نةبوون، بةلآم "مافى ضارةى خؤنووسين"و "سةربةخؤبوون" مافيَكى رِةواية ثراكتيزة بكرآ لةميانةى رِيَرِةويَكى طشتى ناوضةكةو ديدى يةكيَتيى طةل، لةميانةى ثرؤذةيةكى سياسيى فراوانتر (مةبةستى نووسةر يةكيَتى طةلانى رِؤذهةلآتة لةضوارضيَوةيةكدا كة هةموويان تايبةتمةندى خؤيان دةثاريَزنء يةكطرتنيَكى شارستانى ثيَكدةهيَنن وةك ئةوروثاى ئةمرِؤ-وةرطيرِ) بابطةرِيَينةوة سةرةتاى باس لةثةيوةندى ناسيؤنالى، هةروةك لةضةند ولآتيَكى عةبةى ضةند تروحاتيَكى ئيسلاميى دذ بة ناسيؤنالى بةرِيَوةية هةروةها ترِوحاتة ناسيؤنالييةكان بيَئاطان لةطرنطى ثةيوةندى ئيسلاميى، ئةو رِةوتة ئيسلاميانةى خودا خةلَكى بةيةك ئوممةت خةلق نةكردووة بةلَكو كردوونى بةطةلء تيرة بؤ يةكتر ناسين، كةواتة ثيَداطرتن هةية لةسةر هةمة جؤرىء فرةسازىء بةيةكةوة ذيان.

ميَذووى ئيسلام بؤمان دياردةكا، لةطةلأ ئةو ململانيَيانةش كةرِوويدا، ئيسلام طةلانى ترى بةعةرةب نةكردووة بةلَكو هاوبةش بووة لة ثاراستنى شوناسى قةومى سةربةخؤيان، لةذيَر سيَبةرى شارستانى يةكطرتووى ئيسلام كة عةرةبى زمانى هاوبةشى بوون ضونة ناو يةكةيةكى مةزن لةشارستانيدا بةرثابوو بيَ ئةوةى طةلانى تر سةروسيماى ناسيؤنالى خؤيان لة دةست بدةن، طةر بهاتباو طةلى كورد لةميانةى سيَزدة سةدة تووشى دةيةكى ئةو ئازارو ئةشكةنجةيةى كة ئيَستا بةدةستى دةولَةتة نويَييةكان دةيضيَذآ لةداثلَؤسينء لةناوبردنى شوناى قةومى ئةوا لةوانة بوو طةليَك نةميَنآ بةناوى كورد.

هةروةها دةرهاويَشتةكانى هةندآ لةهيَزة ئيسلامييةكان كة ئينكارى مافى طةلة ضةوساوةكان دةكا لةوانةية دةرةنجامى تيَزى ناسيؤنالى بيَت كة خؤى لةثشت ثةردةى ئيسلامةوة شاردؤتةوة، ئةطةرنا ئيسلام كةلَكى ضيية طةر بيَتو مندالآنى كورد قةدةغة بكريَن لةخويَندن بةزمانى دايكيانء بةزؤر خويَندنيان بةزمانةكانى عةرةبىء فارسىء توركى ثيثَبكريَت؟

ئينجا بؤ نابيَت ددان بنيَت بة فرةسازىء هةمة جؤرى..و دةرضوون لةويَوة بةرةو يةكيَتىء ثيَكةوة ذيان؟ هةروةها بؤ نابيَت كلتورو زمانة جياوازةكان وةك سةروةتء خيَر بناسريَت كة دةضيَتة باوةشى كلتورى هاوبةشى طةلانى موسلَمان؟

لةثةيوةندى نيَوان قةومييةتء ئيسلام، دةبآ فةرق بكةين لةنيَوان دوو مةسةلة:

-سيستمى ئيسلام وةك سيستميَكى سياسي، شارستانى ئةلتةرناتيظ بةشيَوازى جؤراوجؤرو لةلايةن كؤمةلَة ئيسلامييةكان لةهةر ولآتآ.

-ثةيوةندى ئيسلاميى، وةك ضوارضيَوةيةكى فراوان كة ثةيوةندييةكانى طةلانء ميللةتان دةطريَتة خؤن كة ضوارضيَوةيةكى يةكطرتوو بؤ دامةزراندنى ثرؤذةيةكى ميَذووى هةرة مةزن دةبةخشيَتة ئةم ثيَكهاتة جؤراوجؤرة.

سلَةمينةوةى ناسيؤناليستةكان لةرِؤلَةكانى طةلة موسلَمانةكانى غةيرة عةرةب وةكو كورد كة ئازارى دوورخستنةوةى ناعةدالةتى دةضيَذن، ثةيوةستة بةسيستةمى سياسيى ئيسلام كة ثيَشنيار دةكرآ لةم ولآتء ئةويديكة، ئةم طيروطرفتة هةمة لايةنة لة ئاينء كلتورو شارستانى، لةبةر توندى داثلَؤسينء ستةم لةسةر ئاستى ناسيؤنالىء ضةقين لةناو بازنةى ململانيَية خؤمالَييةكان نةقسيَكى طةورة هةية لة هؤشيارى بةمةترسى زالَبوونى كلتورى رِؤذئاوا، طرنطى ململانيَى طشتى كة طةلانى مسولَمانء جيهانى سيَيةم دةيكةن دذ بة هةيمةنةى شارستانى رِؤذئاوا بةهةموو شيَوازةكانى.

هةروةها ضةند رِةهةنديَكى تايبةت هةية لةديدو بؤضوونى ئيسلامييةكان سةبارةت بة سيستمى سياسيىء رِيَكخستنى ذيانى كؤمةلآيةتىء ياساو.. هتد هيَشتا جيَطاى مشتومرِو رِةخنةيةو ناكؤكى دةربارةيان كؤتايى نةهاتووة، هةروةها ئةم ديدو بؤضوونانة هيَشتان ثيَنةطةيشتووةو بةلوةرةى نةكردووة.

لةسةر ئاستى ثةيوةنديية ئيسلامييةكان لةطةلأ دووثاتكردنةوةيةكى توندى بزاوتى قةومى كورد لةسةر رِزطاربوونى سياسيىء سةربةخؤبوونء ئؤتؤنؤمى وةك ضارةسةر بؤ كيَشةى كوردن تةوذمة طؤشةطيرةكان (أنعزالي) كة ئاسؤيان تةسكة زؤر لاوازن، ديدو بؤضوونى بزاوتى طةلى كورد بةرةو دووثاتكردنةوةى برايةتى نيَوان طةلانى مسولَمان دةضى (كورد، عةرةب، تورك، فارس..)و يةكيَتى طةلانى ناوضة وةك هيَمايةكى سياسيى دةخريَتة رِوو.

ئةم يةكيَتييةش ناتوانى ضوارضيَوةكةى خؤى بدؤزيَتةوة تةنها لةناو ئيسلام نةبيَت، وةك بازنةيةكء ئةساسيَك بؤ رِيَكخستنى ثةيوةندى لةنيَوان لايةنةكان، ئةم رِاستييةش هةرضةندة هؤشيارى لةئاستيدا نةطةيشتووةتة ئاستيَكى ثيَويست، بةلآم رِيَرِةويَكى طشتى رِووداوةكان بةرةو ئاراستةى ئاطاداريبوون دةضيَت.

يةكيَتيى ناسيؤنالي طةلى كوردى ثارضةكراو وةك يةكيَتيى قةومى عةرةبة كة ئةويش ثارضةكراوة، نابآ دذ بةئيسلام ليَكبدريَتةوة، ئةطةر وةك خشتةيةك بيَت بؤ بينايةكى مةزنترو فراوانتر بؤ يةكيَتيى طةلانى موسلَمان، لة ميانةى ثرؤذةيةكى شارستانى نوآ كة يةكيَتى بؤ ئةم ولآتانة دةطةرِيَنيَتةوةو طونجاندنيش بؤ ئينتيما فرةرِةنطييةكان.