ضيرؤكي قورئان ... ضيرؤك بؤ ذيان
فازلَ قةرةداغى
تيَبيني:
يةكةم:
بابةتةكة لةسةر داواي هةفتةنامةي (ضاوديَر) نووسراوة وةك ئةلَقةيةكي تةوةرةيةك
لةسةر ضيرؤكةكاني قورئان: ذمارة 140 لة 20/8/2007، ل 18و 19.
دووةم: ناوونيشانة ئةسلَييةكةي ئةم باسة بةو جؤرةي سةرةوةية، واتا: ضيرؤكي
قورئان.. ضيرؤك بؤ ذيان، بةلآم هةفتةنامةكة ناوونيشانةكةي طؤرِيبوو ء كردبووي
بة: ((فازلَ قةرةداغى: ضيرؤكي قورئان نموونةيةكة بؤ ذيان، بةلآم زؤر لة
ضيرؤكةكاني واعيزةكان، دةتبةنة دةرةوةي ذيان)). ئةم كارةش جطةلةوةي بيَ ثرس
كردن بة نووسةر كراوة هةروةها طؤرِيني ناوونيشانة بةو شيَوةيةي تةركيز لةسةر
ئةو شتةي هةفتةنامةكة مةبةستيَتي ئةويش رِةخنةطرتنة لة واعيزةكان. هةر بؤ ئةو
مةبةستةش ئةو رِستةيةيان هةلَبذاردووة كة هةمان واتاي هةية بةلآم تةنها يةكيَكة
لة تةوةرةكاني بابةتةكة.
*
* * * *
كيَ
دةتوانيَت لةبارةي ضيرؤكةكاني قورئانةوة بدويَت؟
باسكردني ضيرؤكة قورئانييةكان نةك تةنها ثيَويستي بة زانياري زمانةوانييء
ميَذوويي هةية، بةلَكو لةوة زياتر ثيَويستي بة كةسيَكة ضةندين جار قورئاني
خويَندبيَتةوة، لةطةلَيدا ذيابيَتء لةطةلَ باسةكانيدا ئينفعالي كردبيَت. بؤية
ليَكؤلَينةوة نين ئةء نووسينانةي ثيَرِستي وشةكاني قورئان هةلَدةدةنةوة بؤ
دؤزينةوة ئايةتي مةبةست، ئايةتةكان بةء شيَوةية دةدؤزنةوة، ئينجا لةشويَني
خؤيان هةلَياندةكةنن بؤ ئةوةي نؤرةي نةزاني لةزماني عةرةبيي ئةء سةردةمة بيَتء
بلَيَ من كاريان لةسةر دةكةم، نةزانيش لة تةفسيرء فةرموودةء لةسةرجةم طياني
ئيسلام بلَيَت ضاوةرِيَم بكة بةشي منيش هةية.
ضيرؤكي قورئانء ضيرؤكي حيكايةتخوان
ضيرؤكي قورئان دوء وةزيفةي هةية: مةبةستةكاني قورئان بة نموونةي بةرجةستة
رِوونتر بكاتةوة، لةطةلَ بةكارهيَناني كاريطةريي طيَرِانةوة لةسةر عةقلَء
دةرووني مرؤظ.
لةو
ضيرؤكانةدا كةسانيَكي وةكو خؤت دةبينى، كةسانيَك رِؤذيَك وةكو تؤ لةسةر ئةم
زةوييةدا ذيابوون، كةسانيَك دةهاتنء دةضوون، ثيَدةكةنينء دةطريان، حةزيان هةبوو
ء بوغز، ضيرؤكيش تةواو دةبيَتء لةكؤتاييدا ضةند ويَنةيةكة لةميَشتكدا
دةميَننةوة، زةقتر لة فةرمانةكانء رِيَنماييةكان دةميَننةوة.
جياوازي ضيية لةنيَوان ضيرؤكةكاني قورئانء ئةء ضيرؤكانةي زؤر لة مةلاء
واعيزةكان دةيانطيَرِنةوة؟
ضيرؤكي قورئان نموونةيةكة بؤ ذيان، بةلآم زؤر لة ضيرؤكةكاني واعيزةكان دةتبةنة
دةرةوةي ذيان، نموونةيةكت ثيَ دةلَيَن ناتواني دووبارةيان بكةيتةوة. ضيرؤكي
قورئان دةيةويَت سوود لة ئةزمووني ئةواني ثيَش خؤت وةربطري، بةلآم حيكايةتخوان
تةنها سةرسورِماني لة تؤ دةويَت.
واعيزة نةزانةكان بةزؤري دوء جؤر ضيرؤكيان لاية: ضيرؤكي شتء رِوداوة سةيرةكانء
ضيرؤكي نموونةي مرؤظة سةيرةكان. هيضيش لةمانة تواناي بةرجةستةبووني لةذياني
رِؤذانةي بيسةراندا نيية، بؤ نموونة كةسيَك ضيرؤكيَكمان بؤ دةطيَرِيَتةوة،
ئةمةية بةكورتيء ثاش لابردني ترشء خويَكةي كة ثيَي ناخةلَةتيَين: ((ثياويَكي
خواناس هةبوو تةماشاي ئافرةتيَكي كرد، كاتيَكيش هةستي بةء تاوانة((طةورةية))
كرد بة ثةنجةي خؤي ضاويَكي خؤي دةرهيَنا)). بيسةر نارِةزايي دةرنابرِيَت بةلَكو
سةرسورِمان، بةلآم بيسةري سةرسام ناتوانيَت ضاويَكي خؤي دةربهيَنيَت، كةواتة
بيسةر ثيَويستة لةئاست ئةو ((خواناسيية)) ئيفليج بيَت. ئةوي موسلَماني سادة
كةسيَكي خراثة، تاوانبارة، ناطاتة قولَةثيَي نموونة بةرزةكان. بيسةر دةبيَتة
مرؤظيَكي ئيفليج، تةنانةت عةقلَيشي ئيفليج دةبيَت ضونكة ناثرسيَت ضؤن بؤ
طوناهيَكي وا بضووك مرؤظ سزايةكي وا طةورةي خؤي بدات، ئةطةر بشثرسيَت نازانيَت
كة مرؤظ بؤي نيية زيان بة لاشةي خؤي بطةيةنيَت ئةطةر بؤ سرِينةوةي طوناهةكانيشي
بيَت.
جطةلة ئيفليجيء بيَدةسةلآتي ئةو ضيرؤكانة رِةشبينيشيان بةدواوةية، بةلآم
ضيرؤكةكاني قورئان تةركيز لةسةر ئةوة دةكةن كة كةس لة رِةحمةتي خودا بيَهيوا
نةبيَت، بةلَكو وةكو يةعقووبي ثيَغةمبةر ثاش سالآنيَكي زؤري ونبووني يوسفي
خؤشةويستيء ثاش طيراني بنياميني براي يوسف بة كورِةكاني دةلَيَت بطةرِيَن
بةدوايانداء ((لة رِةحمةتي خوا بيَهيوا مةبن ضونكة تةنها بيَباوةرِان بيَهيوان
لة رِةحمةتي خوا-يوسف:87)). ثرسياريش دواي ئةوة زيادةية ضونكة ئةنجام ديارة:
ضيرؤكة هةلَبةستراوةكان كة زؤر لة واعيزء مةلا نةزانةكان ميَشكي ميللةتيان ثيَ
تيَكداوة ضيرؤكن بؤ سةرسورِمانء دابرِاني مرؤظ لة نموونة ((بةرزةكان))، كة ثاش
ليَكؤلَينةوة دةردةكةويَت بةرز نين ضونكة هةلَبةستن، ئةطةر هةشبووبن موبالةغةي
دؤستان بوو ئةو ويَنةيةيان ثيَبةخشيبوون، ئةطةر هةشبووبنء بةرِاستي وا بووبن
قورئانء سوننةت ئيمزاي خؤيان ناخةنة سةر ئةو كردارء ذيانة سةيرانة. ضيرؤكةكاني
قورئان (فةرموودة صةحيحةكانيش هةروا) شتيَكي ترن، ئةوانة هاني مرؤظ دةدةن بؤ
نزيكبوونةوة لة نموونة بةرزةكان، كة نموونةي بةرزنء واقعينء بةرِاستيش هةبوون.
ضيرؤك بؤ كاركردن
طرنطيي كاركردن يةكيَكة لة وانةكاني ضيرؤكي ئادةمء حةووا. زانراوة كة ئادةم
بةري ئةو درةختةي خوارد كة خودا لةسةري قةدةغة كردبوو ليَي بخوات. قورئان وا
باسي دةكات، تةوراتيش طوناهةكة دةداتة ثالَ حةووا، حةوواش دةيداتة ثالَ مارةكة،
تةورات عةزابء نارِةحةتي دةكاتة بةشي ئادةمء حةووا، لةعنةتيش لة مارةكة دةكات.
لةو ضيرؤكةشةوة ئافرةت لة فيكري كةنيسةدا تاوانباريَكي هةميشةيية.
قورئان تاواني خواردني بةري درةختةكة دةخاتة ثالَ هةردوو مرؤظةكة؛ ئادةمء حةووا
(فأكلا منها)،
زؤر جاريش ئادةم تاكة تاوانبارة (فعصي ادم ربة فغوى)،
هةرضةندة دةكريَت ئةم تاككردنة بةثيَي ئةو بنةما زمانةوانيية بيَت كة باسةكة بؤ
يةك كةس بيَتء مةبةست ليَي كةساني تريشة، وةك ضؤن زؤر لة فةرمانةكاني قورئان
شيَوازي نيَرينةي بةكارهيَناوة بةلآم مةبةست ليَي هةردوو نيَرء ميَيية.
درةختةكة ضي بووة؟ قورئان باسي نةكردووة ضونكة هيض لة وةزع ناطؤرِيَت. دةلَيَن
سيَو بووةء دةلَيَن طةنم بووة.. هةرضييةكيش دةلَيَن قسةي خؤيانة، طرنط ئةوةية
درةختيَك بووةء طرنط وانةكةية. شةيتان تةماعيَكي خستة بةر ئادةم: ((ئةي ئادةم
درةختيَكت ثيَ بلَيَم ئةطةر ليَي بخويت نةمر دةبيتء مولَكيَكت دةستطير دةبيَت
تياضوون نةزانيَت؟ تاها:120). بةلَيَ كيَ نايةويَت؟ شةيتان ثةنجةي خستة سةر
حةزيَكي طةورة، بةلَكو طةورةترين حةزي مرؤظ: نةمري، نةمرييةكي نادياريش نا،
نةمري لةناو خؤشييةكي نةبرِاوة. ئادةم حةزي كردء لة درةختةكةي خوارد، ئةنجاميش
ثيَضةوانةي ثيَشبيني بوو؛ ئةنجام ئابرِووضوون بوو لاي خاوةني نيعمةتةكة،
ئابرِووضوونيَك بوو بيَ دةستكةوتني نةمريء مولَكي نةبرِاوة.
وانةكة زؤر لة ناسيني جؤري درةختةكة طةورةترة: نةمريء خؤشيي هةتاييت دةويَ؟
كاري بؤ بكة، دةنا بةتةنيا خواردني بةري درةختيَك ئةوة ناهيَنيَتة دةستت. با
بزانين ضؤن تيَنةطةيشتن لةو ضيرؤكة، كارنةكردنيش بةثيَي ئةو ضيرؤكة ئيفليجيي
بةدواوة بوو.
كاتيَك نةوةي يةكةمي ئيسلام ئاينةكةيان وةرطرت زانييان ثيَويستيان بة دوو شتة
بؤ تا لة بةهةشتيَكي هةتاهةتاييدا نةمري بةدةست بهيَنن: باوةرِي ثوخت لةطةلَ
كاري ضاكة. كةس لةوانة بةتةما نةبوو تةنيا شتيَكي وةك ناسيني ثيَغةمبةر ئةوةي
بداتيَ. سةردةم سةردةمي هيممةتء كاركردنء خؤماندووكردن بوو. بةلآم خةلَك دوايي
لة ئيسلام دووركةوتنةوة بؤية لةجياتي كؤشش فيكرةيةكي سةير دروست بوو: ئةطةر
برِوات بة فلآنة شيَخ هةبيَت رِزطارت بووة، باوةرِي ثيَ بيَنةء لةقيامةتدا خؤت
لةذيَر ئالآكةيدا دةبينيتةوة. لةتبوونيَكيش لةناو دةروونء عةقلَي موسلَماناندا
دروست بوو: ثياوضاكةكان ئةو نموونة بةرزانةن كة مرؤظي سادة مةطةر تةنها خةون
بةوة ببينيَت سةطي بةردةرطايان بيَت. جطةلةو ثياوضاكانةش خودي ثيَغةمبةر وا
تةماشا كرا: ئةوسا ئةوانةي لةطةلَ ثيَغةمبةردا بوون هاورِيَي بوون، ئةي ئةوانةي
دواي ئةو هاورِيَيانة ديَنة دنيا؟ ثيَغةمبةر دةلَيَت ئةوانةي دواي ئةو و ئةوان
ديَنء بيَئةوةي بينيبيَتيان باوةرِي ثيَدةهيَنن هاورِيَي نين بةلَكو براين.
باسةكة وا هاتء وا دةرِؤشت تا طةيشتة زةمانيَكي درةنط، زةماني نةزاني كة تيَيدا
شاعيرانء مةولوودنامةخويَنان كةوتنة هاوار لة ثيَغةمبةر بة سةطي بةردةطاي خؤي
قبوولَيان بكات.
لةنيَوان هاورِيَتيء برايةتي لةطةلَ ثيَغةمبةرو بوون بة سةطي بةردةرطاي ئةو
ثيَغةمبةرة دةريايةك هةية، رِةنطة ئيَستاش هؤيةكي شكستي كةسيَتيي موسلَمان
بزانين: لةجياتي هيممةتء كؤشش (هةولَدان بؤ دةستكةوتني نةمري لةرِيَطةي باوةرِء
كرداري ضاكة) تةمبةلَيء ثشتبةستن بة ضارةسةري سيحري (شيَخةكان، هاواركردن بؤ
ثيَغةمبةر..تاد)، بةكورتي: رِيَطةي ئاسان.. ذةميَك لة بةري درةختيَك.
بيركردنةوة لة ضارةسةري سيحري تةنانةت لة كاروباري دنياييشدا ثةيدا بوو: زؤر
كةس بةمجؤرة بير لة دةولَةمةندي يان رِزطاربوون لة هةذاري دةكةنةوة: دةستكةوتني
كووثةلَةيةكي ئالَتوون، لةويش ((واقعيتر)) سةفقةيةكي سةيري بازارِ بيَتة
رِيَطةيان وةكو رِيَوييةكةي بةر رِيَطة... ئةي كاركردنء ئارةق رِشتنء
بةكارهيَناني عةقلَ؟ ئةوة رِيَطة هةرة دوورةكةية.
ضيرؤكي
(ذو القرنين)
لة
قورئاندا وانةيةكي ديكةية بؤ طرنطيي كاركردن. ئةو كةسة كيَ بووة؟ ئايا
ثيَغةمبةر بووة يان تةنها ثادشا؟ كةي ذياوة؟ ضةند ثرسياريَكن لة مةبةستي
ضيرؤكةكة دوورمان دةخةنةوة. رِةنطة بةهؤي بةلَطةنامة ميَذووييء
شويَنةوارييةكانةوة لة دوارِؤذيَكي نزيك يان دووردا ئةوانة ئاشكرا بن، بةلآم تا
ئةوانة دةزانريَن ضي لةو ضيرؤكة بكةين؟
(ذو القرنين)
ثادشايةكي زؤر بةهيَز دةبيَت، دةطاتة يةكيَك لة شويَنةكانء خةلَكي ئةو شويَنة،
كة قورئان لةبارةيانةوة دةلَيَت بةحالَ لة قسة تيَدةطةيشتن، سكالآي لا دةكةن:
يةئجووجء مةئجووج خراثةكارن، باجت دةدةينيَ بةو مةرجةي ديواريَكمان لةنيَوان
ئةم دوو كيَوةدا بؤ دروست بكةي، بةربةستيَك بيَت ئيَمة لةو دوو تيرة بةدكارة
جيابكاتةوة.
(ذو القرنين)
باجةكة قبوولَ ناكاتء دةلَيَت: لةجياتي ئةوة بةهيَزي بازووتان كؤمةكم بكةن
(فاعيونني بقوة)،
ئةنجاميش بة بيركردنةوةي خؤيء بة بازووي ئةء خةلَكة ديواريَكي بةرزي هةلَساية
سةر ثيَ. ديوارةكة خراثةكاراني دوورخستةوةء خةلَكي ئةو شويَنة فيَري كاركردن
بوون. ئةو ثياوة ئةو ميللةتةي فيَر كرد، ئةو ميللةتةي بةحالَ لة قسة
تيَدةطةيشت، ئةء ميللةتة طيَذة.. فيَري كاركردني كردن.
بةشي ((زانست)) لةو ضيرؤكانةدا هةية؟
كةواتة ضيرؤكةكان وانةي ذيانن، ذياني دةروونء دلَن، بةلآم ثاش ئةوانة ((زانست))
دوورةثةريَز ناوةستيَت (وشةي زانست هةلَةية ضونكة زانست لة ئيسلامدا تةنها
زانستي سروشت نيية، بةناضاريش ئةم وشةيةم بةكار هيَنا). وةك وتم زةمةن بةلَطةي
ميَذووييء شويَنةواري بؤ ئةو ضيرؤكانة ئاشكرا دةكات، بةلآم تا ئةو كاتة مرؤظ ضي
بكات؟ كةواتة سةرةتا سوودوةرطرتنة لة ضيرؤكةكان بؤ ذيان، دواييش هةر
دةستكةوتيَكي زانستي دةستكةوتة بؤ ضيرؤكةكة. قورئان باسي ضةند ميللةتيَكي
كردووة كة باوةرِيان بة ثيَغةمبةري خؤيان نةهيَنابوو و ئةنجام تياضوونيان بوو،
وةسفي تياضوونةكةش بة ضةند شيَوةيةكة: لةرزة، هاوار، بروسكة.. قورئان بناغةيةك
بؤ زانستي شويَنةوارناسي دادةنيَت كاتيَك فةرمان دةدات خةلَكي بةزةويدا
بطةرِيَن بؤ زانيني ئاكامي بيَباوةرِان:
((قل سيروا في الارض فانظروا كيف كان عاقبة المجرمين-النمل:69)).
خةلَكي تر طةرِانء ضةند شويَنيَكيان دؤزييةوة، كارةساتيَكي كتوثرِي ضةند
شاريَكيان بيني. نموونةيةكي ديار شارستانييةتةكةي (موهنجو دارو) لة دؤلَي
(سند)ي هةزاري سيَيةمي ثيَش زاينة. شارةكة سووتا، سووتانةكةش كتوثرِ بوو ضونكة
خةلَكةكة ذياني رِؤذانةي خؤيان دةبردة سةر.. وةسفيَكة بؤ هةنديَ سزاي ناو
ضيرؤكةكاني قورئان. لة دورِطةي (كريت)يشدا لة ناوةرِاستي هةزاري دووةمي ثيَش
زاين شارةكان تووشي كارةساتي طةورة ببوون. يةك لة شارة طرنطةكان (كنؤسؤس) بوو
كة وةكو ئةو شارانةي قورئان باسيان دةكات زؤر بةهيَزء دةولَةمةند بوو، بةلآم
هةروةكو ئةو شارانة لة ماوةيةكي زؤر كةمدا تياضوو. شارةكة كتوثرِ سووتاء
بةلَطةي زؤر هةن كة هونةرمةندانء ثيشةوةران لةو كاتةي خةريكي كاري خؤيان بوون
تياضوون.ئةوةي سةيريشة ئةوةية كانزاكاني ناو كؤشكي شارةكة ديارنةمابوون تةنانةت
لةو شويَنانةش كة بةهؤي تةثيني ديوارةكانةوة نةسووتابوون (برِوانة ضيرؤكي
شارستانيةتي ولَ ديورانت، بةشي يةكةمي بةرطي دووةم). جاريَكي تريش كتوثرِيي ئةو
كارةساتة زؤر لةو سزايانة لة قورئاندا باسكراون نزيكة.
كةواتة بواريَكي تر بؤ عةقلَ كرايةوة، با ئيَمةي مرؤظيش بةزةويدا بطةرِيَين،
قورئان تةنانةت ثيَمان دةلَيَت بةزةيدا بطةرِيَين تا بزانين دروستكراوةكان ضؤن
ثةيدا ببوون، ئاسمان، زةوي، تةنانةت بوونةوةرة زيندووةكانيش، تةنانةت مرؤظيش.
ئايةتةكة وشةي طشتيي (خلق) بةكاردةهيَنيَت كة زيندةوةرانيش دةطريَتةوة:
((قُل سيروا في الأَرض فانظروا كيفَ بدأ الخلق ثم الله ينشئُ النشأة...
العنكبوت:20))،
بةلَكو شويَني زيندةوةران ديارترة ضونكة هةمان ئايةت باسي دروستبوونةوة دووةم
دةكات، كة لةقيامةتداية، كة دروستبوونةوةي لةشي مرؤظة:
(( ثم الله ينشئُ النشأة الآخرةَ إِنَّ الله على كل شيءٍ قدير)).
((دروستبوون)) ضيرؤكي طةورةي طةردوونة.
نووحء كةشتييةكةي
تةورات باسي كةشتييةكة دةكات كة لةسةر كيَوةكاني (ئارارات)دا نيشت، بةلآم
قورئان دةلَيَت ناوي كيَوةكة (جوودي) بوو، ميَذوو و شويَنةواريش دووةميان
ثةسةند دةكات، كوردستانيش لةطةلَ ئةو ثةسةندكردنةدا بةرز دةبيَتةوة.
زانراوة زماني عةرةبي دةنطي (ط)ي تيَدا نييةء بؤ تةعبيركردن ليَي دةنطي (ج)
بةكاردةهيَنريَت. كةواتة بؤي هةية كيَوةكة (طوودي) بووبيَت كة ئةمة لةناوي
طوتي (طوتييةكاني)ـةوة نزيكة. تا ئيَستا تةنها قسةية بةلآم ميَذوو لة قسة
زياتري ثيَية. ثادشاي ئاشووري ئاشورناصيرثالي دووةم سالَي (881) دةضيَتة ناوضةي
كيَوي ثيرةمةطروونء بة كيَوي (نيصير) ناوي دةباتء دةلَيَت خةلَكي زاموا، يان
لوللوييةكان، ثيَي دةلَيَن (كينيثا). نيصيريش (بة ئةكةدي واتا: رِزطاربوون) ئةو
كيَوةية كة كةشتييةكة ثاش لافاوةكة لةسةريدا نيشت هةروةك لة داستاني
طيلطاميَشدا باسكراوة. كةواتة ثادشاي ئاشوري بةدلَنياييةوة دةلَيَت ثيرةمةطروون
كيَوي كةشتييةكةية، ديارة ئةوة زانياريي ئةو سةردةمة بووة، لةوةش زياتر
ليستيَكي جوطرافيي سةردةمي ئاشوري دةلَيَت كيَوي نيصير لة ولآتي طوتييةكانداية
(بؤ ئةمانة برِوانة كتيَبةكةم: ميَذووي طةلي لوللو)، زاراوةى (طوتي)ش زؤر جار
بؤ وةسفي ئةو ناوضة فراوانة بةكاردةهات كة كةوتبووة بةشيَكي طةورةي كوردستاني
ئةمرِؤي عيراق (دةبيَت ئةوة بلَيَين كة ئةء كيَوةي ئةمرِؤ ثيَي دةوتريَت
(جوودى)ء لة باكووري زاخؤداية كاتي ئاشورييةكان ناويَكي تري هةبوء ئةويش
(نيبور) واتة ناوليَنانيَكي نويَية لةيادي جووديي كةشتييةكة).
لةم
نموونةيةدا زانست شويَن ثيَي خؤي لة ضيرؤكيَكي قورئاندا كردةوة، بةلآم بةناوي
عةقلَةوة طومان لة قورئانء ضيرؤكةكاني دؤزرايةوةء خويَنرايةوة وتيان تةورات
ضيرؤكي لافاوةكةي لةو داستانة وةرطرتووةء رِةنطة لافاويَك رِوويدابيَت بةلآم
بةئةكيدي تةوراتء قورئان كتيَبي ئاسماني نين، بةلاي كةميشةوة قورئان ئاسماني
نيية. دواي ئةوةش بينييان كة باسي لافاوةكة لاي هيندييةكاني كيشوةري
ئةمةريكاشدا هةية كة ناكريَت لة عيراقةوة ئةو ضيرؤكةيان بؤ ضووبيَت، كةواتة
لافاويَك هةبووة، بةلآم هيَشتا كتيَبةكان ئاسماني نين.
ئةو
بيركردنةوةيةي طواية عةقلَيية نةيزاني كة تةنها نيوةي عةقلَي بةكارهيَناوة. ئةو
نيو عةقلَة تةنها يةك ئيحتمالي وةرطرتووةو ئةوةي تري ثشتطويَ خستووة. ئيحتمالة
ثشتطويَخراوةكة ئةوةية: ئةي بؤضي رِووداوةكة رِاست نةبيَتء بؤضي هةريةك لة
قورئانء تةورات لة يةك سةرضاوةي ئاسمانييةوة ضيرؤكةكةيان وةرنةطرتبيَت؟ بةلآم
نيوة عةقلَةكة وا نالَيَت بةلَكو خؤي دةخاتة ناو بازنةيةكي داخراوةوة: سةرةتا
لةدلَي خؤيدا برِياري داوة كة ئةو كتيَبانة ئاسماني نين، دوايي بير دةكاتةوة:
بؤضي هةمان ضيرؤك (ئةطةرضيش بةجياوازيي زؤرةوة) لةو دوو كتيَبةء لة داستاني
طيلطاميَشدا هةية؟ كةواتة تةورات لة داستانةكة وةريطرتووة، قورئانيش لة تةورات،
كةواتة دوو كتيَبةكة ئاسماني نين!! بةلآم عةقلَي تةواو دةلَيَت كة ئةوة تةنها
لةسةددا ثةنجاي ئيحتمالةكانة، واتة ئةو بؤضوونة نيوةي يةكي تةواوي دةستكةوت،
نيوةكةي تريش بؤ بؤضوونةكةي ترة: دةكريَت دوو كتيَبةكة ضيرؤكةكةيان لة يةك
سةرضاوةي هاوبةشي ئاسمانييةوة بؤ هاتبيَت.
بيَباوةرِي نويَ لةهةنديَ حالَةتدا ئةو نيوةشي بؤ ناميَنيَتةوة. ضيرؤكيَك كافرة
كؤنةكان نةياندةتواني بةدرؤي بخةنةوة ضيرؤكي فيلةكةي حةبةشة بوو، فيلةكةء ئةو
بالَندانةي خودا بؤ لةناوبردني سوثاكة ناردبوونى. رِووداوةكة لةسةردةمي
ئةوانةدا بووة بؤية نارِةزاييان لة سوورةتي (ئةلفيل)ي دةرنةبرِيوة،
نارِةزاييشيان دةربرِياية قورئان وةكو هةموو رِةخنةكاني تريان باسي دةكرد.
كافرة نويَكانيش كة بير ناكةنةوة لة نةبووني رِةخنةي كافرةكاني مةككة لةو
ضيرؤكة دةيسةلميَنن كة عةقلَيان لةم مةسةلةيةدا لة ثلةي سفري سةديداية. وةك وتم
ئةو رِووداوة لةسةردةمي موشريكةكاني مةككةدا بووةء خؤيان بينيويانة، بةلَكو
باشتريش لة ثيَغةمبةر، كة لةو سالَةدا لةدايك ببوء، ئةء ضيرؤكةيان دةزاني.
رِةنطة كافرةكان تؤمةتي ئةوةيان خستبيَتة ثالَ ثيَغةمبةر كة ئةو رِووداوةي بؤ
((ئةجندة)) تةوحيدييةكةي بةكارهيَناوة.
كتيَبيَك بؤ ميللةتان
ضيرؤك لايةني ميَذوويي لة ميَشك مرؤظدا بةهيَز دةكات، يةكيَكيش لة هؤكارةكاني
تيَكشكاني كةسيَتيي ميللةتاني لاواز ئةوةية تةماشاي ئيَستا دةكةنء وا دةزانن
ئةم ئيَستاية كة لاوازيي خؤيانةء بةهيَزيي ئةواني ترة واقعيَكة تا هةتا
دةسةثيَت، ميللةتيش وا بيربكاتةوة ناتوانيَت طةشبينانة بير لة دوارِؤذيش
بكاتةوة.
ضيرؤكي مووساء طةلةكةي وةكو ضيا وانةي تيَداية كة يةكيَكيان بؤ كورد طرنطة: ضي
ميللةت كؤيلة دةكاتء ضي لة كؤيليَتي رِزطاري دةكات. خودا موساي بؤ طةلةكةي نارد
تا لة كؤيليَتيي فيرعةون رِزطاريان بكات، خوا مةبةستي خؤي بةيان دةكات:
((دةمةويَت ضاكة لةطةلَ ئةوانةدا بكةم كة بة بيَهيَز تةماشاكراونء بيانكةمة
ثيَشةواء بيانكةمة ميراتطر، دةسةلآتيشيان لة زةويدا بدةميَء ئةو شتة لةو
ميللةتة ثيشاني فيرعةونء هامانء سةربازةكانيان بدةم كة ليَي دةترسان-القصص:
5-6)). وانةيةكة بؤ ئيَمة كة كؤيليَتي قةدةريَكي ئةزةلي نيية، كةس قةدةر
نازانيَت بؤية ميللةت تةنها كؤششي لةسةرة. ئايا كوردي ئةم ساتةمان ثاش
ذيَردةستةيي فيرعةوني عيراقء هامانةكةي (=عةلي كيمايي) دةسةلآتي دةستنةكةوتووة؟
ئايا نةبووة بة يةكيَك لةوانةي ميراتيي عيراقيان بؤ ماوةتةوة؟ ئايا كورد بةو
لاوازيي خؤيةوة لة ساتيَكدا نةببوو بة مةترسي بؤ سةددامء عةلي كيماييء
سةربازةكانيان؟ خواش ئةوةي ثيشان نةدان كة ليَي دةترسان؟
بةلآم هةر ضيرؤكي مووساء ئيسرائيلييةكانة ثيَمان دةلَيَت كةوا ئيسرائيلييةكان
ثاش رِزطاري زولَميان كرد بؤية ثيَويستة كورد ئاطاي لة زولَم بيَت.
ئةطةر بةشيَكي ضيرؤكي ئيسرائيلييةكانيش تةواو بكةين دةلَيَين كة ميَذووةكةيان
ثرِ لة سةرثيَضي لة فةرمانةكاني مووساء خواكةي بوو، دواي ئةويش سةرثيَضي لة
فةرمانةكاني باقي ثيَغةمبةرانيان، زنجيرةيةك بوو لة ئالَؤزكردني ذياني خؤيان،
زنجيرةيةك لة بوهتان بؤ خةلَكء بةتايبةت بؤ ثيَغةمبةرانيان تا طةيشتة ئةوةي بةو
رِةفتارة ذياني خؤيان ذةهراوي بكةن. كورد زؤر جياوازة لة جوولةكة، بةلَكو
هيَندة جياوازة بؤتة ثيَضةوانةي جوولةكة بةلآم كورد دةتوانيَت سوود لة وانةكاني
ئةوان وةربطريَت تا هةمان هةلَةكاني ئةوان دووبارة نةكاتةوة، ئةوةشة طرنطترين
سوودي ضيرؤك بةلآم بةداخةوة نةك تةنها سوود لة ضيرؤكةكاني قورئان وةرنةطيراوة
بةلَكو لةوةش خراثتر كورد سوودي لة ميَذووي خؤشي وةرنةطرتووة.
ضةند ضيرؤكيَكي تريش بةكورتي
ضةند بةهيَز بي ئةوةندةش ئاطات لةخؤت بيَت لةخؤت بايي نةبي:
باسي
وانةيةكي ضيرؤكي
(ذو
القرنين)م
كرد، وانةيةكي تر هةية، ئةمجارة بؤ دةسةلآتداران. ئةو كةسةي لة رِؤذهةلآتةوة بؤ
رِؤذئاواوةء بةثيَضةوانةوة طةشتي كردبوو و دةسةلآتيَكي مةزني هةبوو نموونةيةك
بوو بؤ فةرمانرِةوايةك خؤي بةطةورة نازانيَت. سولةيمان نموونةيةكي تر بوو. ئةو
دةسةلآتةي هةيبوو تووشي لةخؤبايي بووني نةكردبوو بةلَكو داواي لة خواي خؤي
دةكرد يارمةتيي بدات سوثاسي نيعمةتةكةي بكات. ئةوانة هةبوونء ئةو طةلانةش
هةبوون كة بة ثيَغةمبةرانيان دةوت: كيَ لة ئيَمة بةهيَزترة.
ضةنديش زانا بي بزانة كة لة تؤ زاناتر هةية:
ضيرؤكي مووساء ئةو ثياوةش هةية كة نازانين ئايا ثيَغةمبةر بووة يان تةنها
خواناسيَك بووةء فةرموودة ثيَي دةلَيَت
(الخضر).
فةرموودةيةك باسي ئةو ثرسيارة دةكات كة لة مووسا كرابوو: كيَ زاناترين كةسة؟
لةجياتي ئةوةش بلَيَت (خوا) وتي (خؤم)، خواش فةرماني ثيَدا بضيَتة لاي ئةو
ثياوة كة لة (خؤي) واتة لة مووسا زاناترة. ليَرةوة قورئان باسي دةكات ضؤن
ثياوةكة بة مووساي وت كة ناتوانيَت خؤي رِابطريَتء ئةو شتانةي دةيانبينيَت لاي
سةير دةبن. ضيرؤكةكة دريَذةء كورتةكةي ئةوةية ثياوةكة سيَ شتي زؤر سةيري كرد:
زياني بة ثاثؤرِي ئةو كةسانة طةياند كة بيَ ثارة سواريان كردبوون، ئينجا بةبيَ
هؤي ميَردمندالَيَكي كوشت، دواييش لة شاريَكدا داواي خواردنيان كرد بةلآم كةس
ميوانداريي نةكردن، هةر لةو شارةشدا ديواريَك دةبينن خةريكة دةرِووخيَت
ثياوةكةش بيَ بةرامبةر ضاكي دةكاتةوة. مووسا ثاش هةر يةكيَك لةو ئيشة سةيرانة
نارِةزايي دةردةبرِيَت. لةدواي ئةو سيَ رِووداوةش ثياوةكة ليَي جيا دةبيَتةوة
بةلآم ثاش ئةوةي نهيَنيي ئةو ئيشانةي بؤ رِوونكردةوة.
خاوةن باوةرِي؟ كةواتة دةبيَت بةهيَز بي:
بةثيَي تةورات ئيبراهيم لة (ئور)ي كلدانييةكاندا بوو، واتة باشووري عيراق
(بةلآم كلدانييةكان دواي نزيكي هةشت سةدة طةيشتنة ئةويَ). بةمجؤرة ئيبراهيم نةك
تةنها تةنيا بوو بةلَكو هةروةها دذ بة كةلتووريَكي دوورودريَذي بتةثةرستي بوو.
ئيبراهيم بتةكاني شكاند ئةي بتة نويَكان كيَ دةيانشكيَنيَت؟ زؤربة مةراييان بؤ
دةكةن، ضيرؤكةكةش بيَ ئاورِدانةوةي ثيَويست تيَدةثةرِيَت.
كوشتني يةك مرؤظ وةكو كوشتني هةموو مرؤظايةتيية:
ضيرؤكي دوو كورِةكةي ئادةم (قورئان نالَيَت ناويان قابيلء هابيل بوو)
دووبارةبوونةوةي بةسةرهاتي ئادةمء شةيتان بوو: ئادةم شكؤمةند كرا شةيتانيش
حةسووديي ثيَ برد، ئةو حةسوودييةش فرِيَيداية خوارةوة. كورِةكةي ئادةميش كة
بيني قوربانييةكةي براكةي قبوولَ كراو ئةوةي خؤي قبوولَ نةكرا حةسووديي ثيَ
بردء كوشتي، ئةويش وةكو شةيتان كةوت.. ئةوة دووبارةبوونةوةي كةوتن، ئةي كوا
دووبارةبوونةوةي شكؤمةندكردني مرؤظ؟ قورئان ثاش ضيرؤكةكة ئةو بنةماية
رِادةطةيةنيَت: هةر كةسيَك كةسيَك بكوذيَت وةكو ئةوةية هةموو مرؤظةكاني
كوشتبيَت، هةر كةسيَكيش مرؤظيَك زيندوو بكاتةوة (= لةمردن رِزطاري بكات) وةكو
ئةوةية هةموو مرؤظةكاني زيندوو كردبيَتةوة(المائدة: 32).
با كؤتاييةكةي هةر بؤ كورد بيَت: لاوازةكان دةتوانن بةهيَز بنء سةربكةون:
زؤربةي شويَنكةوتوواني ثيَغةمبةران، ئةوانةش كة شويَني ثيَغةمبةري ئيسلام
كةوتبوون، كةسانيَكي هةذار بوون، كةسانيَك بوون ثايةيةكي كؤمةلآيةتيي بةرزيان
نةبوو، رِةخنةيةكي بيَباوةرِانيش ئةوة بوو: ئةي ئةو كةسةي دةلَيَي ثيَغةمبةري
خواي خاوةن هةموو جيهانةكانم: ئةوةتا دةبينين لاوازء هةذارء بيَدةسةلآتةكان
شويَنت كةوتوون. ئةوة رِةخنةكةيان بوو بةلآم ئةو هةذارانة لاي خوا بةرز بوون،
بةرزتر لة بيَباوةرِة ثايةدارء دةولَةمةندةكان. ثيَغةمبةران لةطةلَ
شويَنكةوتةكانيان خؤرِاطر بوون، طويَيان نةداية تانةء تةشةر، لةكؤتاييشدا ئةوان
برديانةوة. كةواتة ئةطةرضي كورد ئةمرِؤ بيَهيَزة، دوذمني زؤرة، طالَتةي
ثيَدةكريَت، بةلآم دةتوانيَت ثيَضةوانةي هةموو ئةوانة بيَت. باوةرِيَكي ثتةو،
كاركردني بةردةوام، ليَبرِان بؤ قةزييةكةي.. ئةو هيَزة دةروونييانةء
هاوضةشنةكانيان بةسن بؤ ورةدان بةم طةلة بيَهيَزة.
هةموو باسةكاني سةرةوة بريتي نةبوون لة هةموو باسة ثيَويستةكاني سةبارةت بة
ضيرؤكةكاني قورئان. ئةوانة دلَؤثيَكي ناو دةريان، بةلآم دةرفةتةكة هةر
ئةمةندةية. لةناو ضيرؤكةكانيشدا هةموو شتيَك دةدؤزينةوة: عةقلَ، زانست،
زانياريي طشتي، بةلآم لةهةموويان طرنطتر فةلسةفةيةك بؤ ذيان كة وةكو بيناكردني
خانوويةك دةخاتة سةر ثيَ: قورئان بةشيَوةيةكي طشتي كتيَبيَكة بؤ ذيان،
ضيرؤكةكانيش بة نموونةي بةرجةستة ئةو فةلسةفةي ذيانةمان بؤ رِوون دةكةنةوة، ثاش
ئةوةش با فةلسةفاندني بيَتامء هيَنانء بردني ليَكدانةوة ((طيرفانييةكان))ء
بؤضوونة بيَبناغةكان بؤ خاوةنةكانيان بن. فةلسةفةي مردوو ثيرؤزي ئةو كةسة بيَت
كة حةزي ليَيةتي. |