كة فيقهى و رةوان بيَذى لةقورتوبةدا خويَندبوو و ناوبانطى بةزمان ثاراوى و فيقه
دةركردبوو و فةرموودةى(ئةنةسى كورِى مالك)ى صةحابى دةطيَرِايةوة ئةو ئافرةتة
خواثةرست بوو و يةكيَك بوو لةو كةنيزةكانةى لةئةمير و ثياوماقولآن لةحيجازةو
ثاش حةج كردن دةيانهيَنان بؤ ئةندةلوس و ثلةو ثايةيةكى وايان دةست دةكةوت كة
ئافرةتة ئازادةكان حةسوودييان ثيَ دةبردن ئةويش ضونكة لةفيقه و فةرموودة و
ئةدةبدا ثيَشيان دةدانةوة.
(ئيشراق) زانايةكى تربوو كةلةقورتووبةدا ناوى دةركردبوو(ئيشراق)
بؤ ئةندةلوس بانط كرابوو و لةويَدا كضان و كورِانى فيَردةكرد و ريَزيَكى زؤرى
ليَ دةطيرا. (ئيشراق) بةشيعر وتنةوة وتةفسيركردنى ناسرابوو. ميَذوونووس(سولةيمان
كورِى نةجاح) لةبارةيةوة دةلَآ: عيلمى عةروزم لةوةوة وةرطرت و كتيَبى(النوادر)ى
(ابن على القالى)و كتيَبى(الكامل)ى (المبرد)م لةبةردةميدا خويَندةوة (خويَندنةوةى
كتيَب لةبةردةم زانايةكدا واتا كةسيَك ئيجازةى خويَندنةوة يان وتنةوةى كتيَبك
لةزانايةك وةردةطرآ ئةويش بةوةى كة ئةو كتيَبة لةبةردةمى زاناكة بخويَنيَتةوة/
وةرطيَرِ)
(لبنة) زانايةكى ترى ئةندةلوس بوو و لةزمانةوانى و
ماتماتيَكيدا زانا بوو ئةويش لةسةردةمى(ئةلحةكةم)ى دووةم و لةزانكؤى قورتوبةدا
دةرسى دةوتةوة. ئةو زانكؤيةش طةورةترين زانكؤى ئيسلامى بوو كة ماتماتيك و
فةلسةفةو ثزيشكى و فةلةك و كيميا و فيقه و ئةدةبى تيايدا دةخويَنراو يةكةم
زانكؤى زانست لةهةموو ئةوروثادا.
هةر لةوكاتةدا(روقيية)ى نووسةرى ضيرؤكى شيعرى ناوى هةبوو و
كة ثيَى دةوترا (هةسارى درةوشاوة) و كةثاش مردنى (ئةلحةكةم)ى دووةم طةشتيَكى
بةناو رؤذهةلآتى موسلَماناندا كرد و بةوثةرِى ريَزةوة لةثايتةختةكانى
رؤذهةلآتدا ثيَشوازى ليَ كرا.
(عائيشة كضى ئةحمةد)ى قورتوبيش هةبوو كة خةليفةى ئةندةلوس(عةبدولرِةحمان)ى
سيَيةم (عةبدولرِةحمان ئةلناصر) ئةو ثةرِى ريَزى ليَ دةطرن و دانى نابوو
بةئاستة زانستيية بةرزةكةى و كتيَبخانةيةكى تايبةتى خؤى هةبوو كة بةشتيَكى
طةورةى بةدةست و خةتى خؤيةوة ويَنةى لةبةرطرتبووة.
يةكيَكيش لةو ئافرةتانةى بةقةدرةوة ناويان براون(صةفيةى كضى
عةبدولَلآ)ى نووسةر كةثسثؤرِ بوو لة لةبةرطرتنةوةى كتيَب و كة بةدةست و خةتى
جوان و دارِشتن ناوى دةركردبوو.
كاتيَكيش(هيشام) بوو بةخةليفة دواى(ئةلحةكةم)ى دووةمى باوكى
ئافرةتيَك بةناوى (نيزام) بووة ئةميندارى نهيَنى كؤشكةكة ئةو ئافرةتة بةطويَرةى
سةرضاوة عةرةبى و ئيسثانييةكان دةستى بالآى بوو لةنووسينى بةلَطةنامة سياسى و
ئيدارى و خاوةنى دةست و خةتيَكى جوان بوو و ئةمةى بةمةنهةجيَكى زانستى دةكرد.
ئةطةر باسيش لةشارى(ئيشبيليية) بكةين ذمارةيةك مامؤستا و زاناو ئةديبى ئافرةت
دةناسين كة يةكيَكيان مةريةم كضى يةعقوبى ئةنصارية كة لةسةردةمى خيلافةتى(ئةلمةهدى)ى
فةرمانرِةواى ئيشبيلة لةسةدةى(11)دا بةمالآنى ئيشبيلة دةطةرِاو كضان و كورِانى
فيَرى ريَزمان و ئةدةب دةكرد، بةسةرهاتى ئةم ئافرةتانة زؤرو ثةرش و بلآون و
تائيَستا هيض ليَكؤلَينةوةيةك هةموويانى كؤنةكردؤتةوة. (المقرى) لةكتيَبى