Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

       

101 كيلؤبايت

PDF

نوسخةي

       
      

ئافرةتانــى زانــا لةئةندةلوس
نووسينى: خاتوو سةلما ئةلحةففار
و: بةدةستكاريييةوة: ئيمان(ناسك عبدالغفور)

رِؤذنامةى رِيَطاى يةكبوون، ذمارة (67) ، دووشةممة 17/ ربيع الاول/1421 ك– 19/6/2000ز ل3

ئةوةى لةبارةى دةوروبةرى ئافرةت لةكؤمةلَطةى ئةندةلوسدا وبةدريَذايى ئةو ضةرخة دوورو دريَذة و لةكتيَبة ميَذووييةكاندا باسى ليَوة كراوة. لةم باسةشمدا دةمةوآ لةو ئافرةتة زانايانةى ئةندةلوس بدويَم كة باس لةكارة باشةكانيان كراوة.

سةرضاوةكان تةئكيد لةوة دةكةن كة ئافرةتانى ئةندةلوس دةوريَكى تايبةتيان لةطةشة ثيَ سةندنى رؤشنبيرى و بةرةو ثيَش بردنى كؤمةلَطة بينيووة.

سةرهةلَدانى بةهرةمةنديَتى ئةو ئافرةتانة، لةشاعير و مامؤستا و زانا بؤ دوو هؤى سةرةكى دةطةرِيَتةوة، يةكةميان بيئةى سنط فراوان و ثيَشكةوتووى ئةندةلوس و دووميان بارى سياسى سةقامطيرو ئةو ريَنيسانسةى شارة طةورةكانى ئةندةلوسى طرتبووةوة وةك قورتوبة و ئيشبيلية و بةلةنسية و غرناتة و سيراقوستة و رةندةو ناوضة جياجياكانى ئةندةلوس ئةويش لةسةدةى هةشتةمى زاينى و تاسةدةى سيانزةيةم.

ئةو خؤشطوزةرانى و سةقامطيرييةش كةماوةيةكى دريَذيان خاياندبوو، بةثالَ طةشةسةندى طةورةى كؤمةلآيةتى كة دةستى بةئيسلامةوة طرتبوو و هيض وشكى و زيَدةرِؤييةكى تيَدا نةخولَقاند هانى خةلَكةكةى دازانست وةربطرن وبايةخ بةبلآوكردنةوةى بدةن و بايةخ بةهونةر بةهةموو جؤرةكانى و دامةزراندنى قوتابخانةو كتيَبخانةى طشتى و تايبةتى بدةن و بانطهيَشت كةرانى زانايان و شاعيران و هونةرمةندان لةرؤذهةلآتةوة واتة ولآتانى حيجاز و عيَراق و شام.. بةلَطةش لةسةر ئةوة ئةوةية ضينة بةرزةكةى ئةندةلوس هةندآ ئافرةتى زانايان لةرؤذهةلآتةوة هيَنا بؤ ئةوةى كورِ و كضةكانيان فيَرى زمانةوانى و فيقه و ئةدةب و عةروز بكةن.

لةو زانايانةى كة كتيَبى ميَذووى ئةندةلوس بؤمان باس دةكات زانايةكى ئافرةتى ناودارى بةئةسلَ حيجازيية بةناوى(عابدة المدينة) واتة خواثةرستةكةى شارى مةدينةى(شارى ثيَغةمبةر صلى الله علية وسلم) كة فيقهى و رةوان بيَذى لةقورتوبةدا خويَندبوو و ناوبانطى بةزمان ثاراوى و فيقه دةركردبوو و فةرموودةى(ئةنةسى كورِى مالك)ى صةحابى دةطيَرِايةوة ئةو ئافرةتة خواثةرست بوو و يةكيَك بوو لةو كةنيزةكانةى لةئةمير و ثياوماقولآن لةحيجازةو ثاش حةج كردن دةيانهيَنان بؤ ئةندةلوس و ثلةو ثايةيةكى وايان دةست دةكةوت كة ئافرةتة ئازادةكان حةسوودييان ثيَ دةبردن ئةويش ضونكة لةفيقه و فةرموودة و ئةدةبدا ثيَشيان دةدانةوة.

(ئيشراق) زانايةكى تربوو كةلةقورتووبةدا ناوى دةركردبوو(ئيشراق) بؤ ئةندةلوس بانط كرابوو و لةويَدا كضان و كورِانى فيَردةكرد و ريَزيَكى زؤرى ليَ دةطيرا. (ئيشراق) بةشيعر وتنةوة وتةفسيركردنى ناسرابوو. ميَذوونووس(سولةيمان كورِى نةجاح) لةبارةيةوة دةلَآ: عيلمى عةروزم لةوةوة وةرطرت و كتيَبى(النوادر)ى (ابن على القالى)و كتيَبى(الكامل)ى (المبرد)م لةبةردةميدا خويَندةوة (خويَندنةوةى كتيَب لةبةردةم زانايةكدا واتا كةسيَك ئيجازةى خويَندنةوة يان وتنةوةى كتيَبك لةزانايةك وةردةطرآ ئةويش بةوةى كة ئةو كتيَبة لةبةردةمى زاناكة بخويَنيَتةوة/ وةرطيَرِ)

(لبنة) زانايةكى ترى ئةندةلوس بوو و لةزمانةوانى و ماتماتيَكيدا زانا بوو ئةويش لةسةردةمى(ئةلحةكةم)ى دووةم و لةزانكؤى قورتوبةدا دةرسى دةوتةوة. ئةو زانكؤيةش طةورةترين زانكؤى ئيسلامى بوو كة ماتماتيك و فةلسةفةو ثزيشكى و فةلةك و كيميا و فيقه و ئةدةبى تيايدا دةخويَنراو يةكةم زانكؤى زانست لةهةموو ئةوروثادا.

هةر لةوكاتةدا(روقيية)ى نووسةرى ضيرؤكى شيعرى ناوى هةبوو و كة ثيَى دةوترا (هةسارى درةوشاوة) و كةثاش مردنى (ئةلحةكةم)ى دووةم طةشتيَكى بةناو رؤذهةلآتى موسلَماناندا كرد و بةوثةرِى ريَزةوة لةثايتةختةكانى رؤذهةلآتدا ثيَشوازى ليَ كرا.

(عائيشة كضى ئةحمةد)ى قورتوبيش هةبوو كة خةليفةى ئةندةلوس(عةبدولرِةحمان)ى سيَيةم (عةبدولرِةحمان ئةلناصر) ئةو ثةرِى ريَزى ليَ دةطرن و دانى نابوو بةئاستة زانستيية بةرزةكةى و كتيَبخانةيةكى تايبةتى خؤى هةبوو كة بةشتيَكى طةورةى بةدةست و خةتى خؤيةوة ويَنةى لةبةرطرتبووة.

يةكيَكيش لةو ئافرةتانةى بةقةدرةوة ناويان براون(صةفيةى كضى عةبدولَلآ)ى نووسةر كةثسثؤرِ بوو لة لةبةرطرتنةوةى كتيَب و كة بةدةست و خةتى جوان و دارِشتن ناوى دةركردبوو.

كاتيَكيش(هيشام) بوو بةخةليفة دواى(ئةلحةكةم)ى دووةمى باوكى ئافرةتيَك بةناوى (نيزام) بووة ئةميندارى نهيَنى كؤشكةكة ئةو ئافرةتة بةطويَرةى سةرضاوة عةرةبى و ئيسثانييةكان دةستى بالآى بوو لةنووسينى بةلَطةنامة سياسى و ئيدارى و خاوةنى دةست و خةتيَكى جوان بوو و ئةمةى بةمةنهةجيَكى زانستى دةكرد.
ئةطةر باسيش لةشارى(ئيشبيليية) بكةين ذمارةيةك مامؤستا و زاناو ئةديبى ئافرةت دةناسين كة يةكيَكيان مةريةم كضى يةعقوبى ئةنصارية كة لةسةردةمى خيلافةتى(ئةلمةهدى)ى فةرمانرِةواى ئيشبيلة لةسةدةى(11)دا بةمالآنى ئيشبيلة دةطةرِاو كضان و كورِانى فيَرى ريَزمان و ئةدةب دةكرد، بةسةرهاتى ئةم ئافرةتانة زؤرو ثةرش و بلآون و تائيَستا هيض ليَكؤلَينةوةيةك هةموويانى كؤنةكردؤتةوة. (المقرى) لةكتيَبى
(نفح الطيب في نهض الاندلس الرطيب) ذمارةيةكى زؤرى لةو ئافرةتانة ناوبردووة كة تاكة كاريان زانست و فيَركردن و لةبةرطرتنةوةى كتيَب بووة هةروةها ناوى زياد لة(30)سى شاعيرى بةتواناى بردبوو.

ئةمير(شةكيب ئةسةلان)يش لةكتيَبى(الحلل السندسية في الاخبار و الاثار الاندلسية)دا باسى لةدةورى طرنطى ئافرةت كرد لةبلآوكردنةوةى رؤشنبيرو طةشة ثيَ سةندنى كؤمةلَطة.

(خوان ظيَرنآ)ى عةرةبناسيش كة مامؤستاى زمان و ئةدةب و ميَذووى عةرةبيية لةزانكؤى بةرشةلَونة كتيَبيَكى بةناونيشانى(موسلَمانة ئيسثانييةكان)ى ثيَش نزيكى سى سالَ بلآوكردةوةو كتيَبيَكى ترى نووسيبوو بةناوى(رؤشنبيرى بةضى قةرزاربارى عةرةبى ئيسثانيية) كةسالَى 1985 بؤ سةر زمانى فةرِةنسى وةرطيَرِدرابوو.
لةكؤتاييدا دةلَيَين كةس طومانى لةئاستى بةرزى شارستانيى ئيسلامى ئةندةلوس نيية و لةو شارستانييةشدا ئافرةت بواريَكى طةورةى بؤ رةخسا بوو تا بةهرةكانى بخاتة طةرِ و ئاستى خؤى بةرز بكاتةوة.

سةرضاوة: طؤظارى(العربى) كويتى ذمارة 484 – ئازارى 1999.