Download Kurdish Fonts : Ali-Web - Ali-K-Alwand - Ali-K-Sahifa -Unikurd

HOME

       

225 كيلؤبايت

من فةتواي كوشتني دوكتؤر جةمالم نةداوة.. من بةرِاستي كوشتوومة!!

فازل قةرةداغي

رؤذنامةي ميديا ذمارة 249 لة 18-07-2006 و 250 لة 25-07-2006 ل18

وةلآمةكةي دوكتؤر جةمال ضاوةرِوانكراو بوو. من ضاوةرِيَي ئةوةم نةكردبوو وةلآمي رةخنةكانم لةكتيَبةكةي خؤي (ظهور الكورد في التاريخ) بداتةوة بةلَكو دامنابوو لةجياتي وةلآميَكي زانستي ثةنا بؤ قسةي تري دوور لةمةبةست بةريَ. رؤذنامةي ميديا (ذمارة 243 لة 6/6/2006، ل 16) بةشي يةكةمي باسةكةي دوكتؤري بلآوكردؤتةوة بةناوونيشاني (شيَواندني ذياني رامياريء هةستي نةتةوةيي لةذيَر ثةردةي ثاراستني ثيَشرِوة (ثرنسيثة) كؤنةكاني ئايين). دوكتؤر لةو بابةتةيدا، كة بةشيَكي بؤ من تةرخان كردووة، لةجياتي ئةوةي وةلآميَكي زانستي بداتةوة دةنووسيَ طواية خؤثيشاندانةكةي 14ي شوباتي 2006ي هةوليَرء هانداني مةلاي مزطةوتةكان بؤ قسةكردن دذ بة دوكتؤر لةريَكخستني فازيل قةرةداغيي ((كينةلةبةر)) بوو.

لةرِاستيدا من ئةو شةرةفة بةخؤم نادةم كة هيَندة كاريطةر بم لةسةر مامؤستاياني ئايني يان لةسةر جةماوةر، ئةو خةيالَةش كة لةميَشكي دوكتؤردا هةية من شةرمي ليَدةكةم. دوكتؤر جةمال هيَندة خؤي لا طةورة بووة كة وا ثيشاني خويَنةران دةدات كة خؤثيشاندانةكة دذ بةو بووة لةكاتيَكدا دذ بة كاريكاتيَرةكاني رؤذنامة دانيماركييةكة بوو و هةموو جيهاني ئيسلامي خؤثيشانداني لةو جؤرة سازكردبوو. ئةطةر كةسيَكيش هةبووبيَ لةخؤثيشاندانةكة قسةيةكي بة دوكتؤر وتبيَ ئةوة ئةو شةرةفة بة دوكتؤر جةمال نادات وا بزانيَ خؤثيشاندانةكة لةسةر شةرةفي ئةوساز دراوة. كيَشةكةي دوكتؤر جةمال دوو فاقيية: دوكتؤر لةلايةك خؤي زؤر لا طةورةيةء كةس بة هاوشاني خؤي نازانيَ، لةلايةكي تريشةوة هةميشة هةست بةوة دةكات كة هةقي خؤي نةدراوةتيَء زولَمي ليَ دةكريَ، ئةو دوو شتةش بة ئاشكرايي لةنووسينةكانيدا ديارن. لةمةشةوة دوكتؤر خةيالَيَكي بؤ خؤي دروست كردووة طواية خؤثيشاندانةكة دذ بةو بووة، قسةيةكي زؤر سةيريشي كردووة بؤ بةرزكردنةوةي خؤي طواية لةخؤثيشاندانةكة وتراوة: ((بةنةعلةت بيَ دوكتؤر جةمال كة هةلَطري بيري نةتةوةيية)). ئةم دروشمة نةك تةنها زادةي خةيالَة بةلَكو هةولَيَكي كؤميديية بؤ بزواندني سؤزي خةلَكء خلَةفاندنيان لةيةكةم ئةركي دوكتؤر جةمال ئةويش وةلآمدانةوةي رةخنةكان. بةلآم وةلآم لاي دوكتؤر زيادةيةء تةنها دادطا ئةم مةسةلةية يةكلادةكاتةوة بؤية دةلَيَ: ((هيض ثيَويست ناكات وةلآمي بدريَتةوة تةنيا بةرِيَي ياسايي..)). بةكورتي نزيكترين كةس ثيلاني هاندانء ريَكخستني ئةو خؤثيشاندانةي بخاتة ثالَ ئةو كةسةية كة رةخنةيةكي زانستيي لةكتيَبةكةي طرتووةء ئةو تواناي وةلآمي ئةو رةخنةيةي نيية.

ئةو شتانةي ثيَويستة بوتريَن زؤرنء هةلَبذاردني سةرةتايةكي طونجاو كاريَكي ئاسان نيية بةلآم هةرضؤنيَك با دةست ثيَبكةم.. لةكويَوة؟ لةفةتواي كوشتني دوكتؤر جةمال كة طواية من داومة. ئةوةي لةديمانةكةي رؤذنامةكةي (كؤمةلَ)دا وتوومة بةم جؤرة بووة: ضةند مامؤستايةكي ئاييني قسةيان لةسةر كتيَبةكةي دوكتؤريان كردبوو (ظهور الكورد في التاريخ)، مةبةستيش بةرطي سيَيةمي كتيَبةكة كة بةشيَوةيةكي نةشياو باسي ثيَغةمبةري ئيسلام كراوة. من هةوالَي ئةو وتارانةم بيستء خويَندةوةء ثيَم ناخؤش بوو بارةكة بطاتة ئةو ئاستة ضونكة دةمزاني ئاستي زانستيي دوكتؤر جةمال ضةندة. بة حوكمي ئةوةش كة كتيَبيَكم بؤ رةخنة لةو كتيَبةي دوكتؤر جةمال تةرخان كردبوو ((ميَذووى ديَرينى كوردستان-كتيَبى دووةم -رةخنـــة-بةشيَكي كةم لةهةلَةكاني كتيَبى (ظهور الكورد في التاريخ)- سليَماني 2005)) رؤذنامةي (كؤمةلَ) ضاوثيَكةوتنيَكيان لةطةلَدا كردم سةبارةت بةو قسانةي دوكتؤر. لةو ديمانةيةدا يةكسةر نةضوومة سةر باسي ثيَغةمبةر بةلَكو باسي ميَذووي كؤنم كرد كة طواية دوكتؤر تيَيدا ثسثؤرِة. لةديمانةكةدا ضةند نموونةيةكي كةمم هيَنابوو لةسةر ئةوةي دوكتؤر لةو كتيَبةيدا دوو شتي كردووة: زانياريي لةسةرضاوةيةك يان دوان وةرطرتووة كةضي سةرضاوة ئينطليزيء فةرِةنسيء ئةلَمانييةكاني ئةو سةرضاوةيةي نةقلَكردووة طواية ئةو سةرضاوةيةي بينيوةء بةكاريهيَناون، دووةميش كاتيَك زانيارييةكاني ئةو سةرضاوةيةي نةقلَكردووة زانيارييةكاني بة هةلَة وةرطيَرِاوة. ئةو تةنانةت كة كتيَبةكةي خؤي بة عةرةبي نووسيوة زانياريي لةسةرضاوةي عةرةبييةكان بة هةلَة نةقلَكردووة. دوكتؤر جةمال كة لةبةرطي ثشتةوةي كتيَبةكةيدا نووسراوة زمانة  ساميء جةرمانيء ئةنطلؤساكسؤني.. تاد دةزانيَ جطة لةضةند زمانيَكي فةوتاو سةلماندوويةتي كة تةنانةت ئينطليزيش بة باشي نازانيَ ئةوة جطةلةوةي كة شتة هةرة سادةكاني زمانة فةوتاوةكان نازانيَ، بؤ نموونة زماني ئةكةدي كة نموونةي وا هةن بةسة بؤ قوتابييةكي دةستثيَكةري ئةو زمانة بةو ثرؤفيسؤرة ثيَبكةنيَ. سةرباري هةموو ئةوانةش كاتيَك زانيارييةك نةقلَ دةكات ئاطاي لةوة نيية كة لةلاثةرِةيةكي تري كتيَبةكةيدا شتيَكي تري نووسيوة دذ بةو زانيارييةية ياخود زانيارييةكي جياوازة. هةموو ئةو رةخنانةشم لة دوو تويَي كتيَبةكةي سةرةوةمدا بة دةيان نموونة هيَناوة، ئةويش بةدريَذايي 280 لاثةرِة كة قةبارةي كتيَبةكةي خؤمة، بةمةرجيَك ئةوةي من باسم كردووة تةنها ضةند زانيارييةكي ضةند بةشيَكي بةرطي يةكةم بوون، نووسيويشمة دوو بةرطي كتيَبةكةي دوكتؤر 1200 لاثةرِةنء ئةطةر زانياري بة زانياري رةخنةي ليَ بطرم ثيَويستم بة زياتر لة 1200 لاثةرِة هةية. دواييش لةبارةي قسة ناشيرينةكاني دوكتؤر سةبارةت بة ثيَغةمبةر ئةوةم لةديمانةكة وتووة: ((ئةو كابراية زؤر داماوة، زانياريى لةخةلَك بردووةء ناوى كةسى نةهيَناوةء ئينجا بةسةقةتي بردووني. دلَنيابة ئةوانة قسةى خؤى نينء تةنها نةقلَى كردوون، ضونكة قسةشى لةسةر ئايني جوولةكةش كردووة، ئةوةشى نةقلَي دةكات خؤشي نازانآ ضيية)). بةم شيَوةيةش ويستوومة ثاساو بؤ دوكتؤر بهيَنمةوة نةوةكو كةسيَكي بيَئاطا بيكاتة راستء دوكتؤر بكوذيَ! هةر ئةو كاتةش بة براياني رؤذنامةم وت دوكتؤر جةمال قةرزارمة ضونكة هةولَيَكم دا بؤ ثاراستني ذياني.. بةمجؤرةش نةك تةنها فةتواي كوشتنم نةداوة بةلَكو ذيانيشيم ثاراستووة بةلآم لةلاكةي ترةوة من دوكتؤرم بةرِاستي كوشتووة.. كوشتنيَكي زانستيء مةعنةوي ضونكة ثاش دةرضووني ئةو كتيَبة نرخي زانستي بؤ دوكتؤر لة زانكؤي سليَماني نةما، بةلاي كةمةوة لاي ئةوانةي رةخنةكةي منيان خويَندؤتةوة، ئاطاشم لة حالَي زانكؤي سةلاحةددين نيية، بةلآم نوسخةي كتيَبةكةم بؤ كتيَبخانةكاني هةوليَرء ضةند مامؤستايةكي ئةويَ ناردووة.

رةخنةكةم سةرةتا بابةتيَك بوو لةطؤظاري (هةزارميَرد)ء دواي بلآوبوونةوةي دريَذةم ثيَدا تا بووة ئةو كتيَبة 280 لاثةرِةيية. خويَنةر دةتوانيَ كتيَبةكة هةروةها لة سايتي ئينتةرنيَتي خؤم، واتة سايتي زاطرؤس: www.zagros.org  بخويَنيَتةوة(دوكتؤر دةنووسيَ: سايتي كؤمثيوتةري زاطرؤس!! سةيريش نيية ضونكة لةكتيَبةكةيدا ئينتةرنيَتي وةك سةرضاوة نووسيوةء بةم جؤرة: جهاز الانترنيت!!). دوكتؤر بة شايةني نازانيَ بة يةك وشة وةلآم بؤ ئةو كتيَبة بنووسيَ. ليَرةدا دةتوانم ضةند نموونةيةك لةو رةخنةيةم هةلَبذيَرم تا خويَنةر بزانيَ ئاستي زانستيي دوكتؤر ضةندة. دوكتؤر ثيَشتر لةنووسيني تريدا هةمان شتي كردووة، بةلآم ئةوةي لة (ظهور الكورد في التاريخ)دا كردوويةتي هةموو سنووريَكي تيَثةرِاندووة. من ضاوم لةو كارة نازانستيء دوور لةئةمانةتانةم ثؤشيبوو كة دوكتؤر ثيَشتر كردبووني بةلآم كاتيَك ئةو كتيَبةي دةرضوو ء كاتيَك بةخيَرايي تةماشام كرد بةزةييم بة قوتابياني ميَذوودا هاتةوة كة كاري نازانستيء نةثاراستني ئةمانةتي زانستيء وةرطيَرِاني سةقةتء هةزاران هةلَة دةخريَنة بةردةستيان بؤية بة ئةركيَكي سةرشاني خؤمم زاني كة رةخنة لةسةر ئةو كتيَبة بنووسم. ئةو راستييةش كة حاشا هةلَنةطرة ئةوةية كاتيَك بابةتةكةي طؤظاري (هةزارميَرد)ي خؤم بلآوكرايةوة تةنها ضاثي يةكةمي كتيَبةكةي دوكتؤر دةرضووبوو، دواييش كة ئةو رةخنةيةم فراوان كردء كردم بةو كتيَبة كتيَبةكةم بؤ ضاث ناردبوو كاتيَك ضاثي دووةمي كتيَبةكةي دوكتؤر دةرضووبوو، ئةو قسة بيَ ئابرِووانةش كة بةرامبةر ثيَغةمبةر كرابوون لةبةرطي سيَيةمي ئةو ضاثة دووةمة بوو، بةم جؤرةش رةخنةكةم ثةيوةنديي بةو خةيالَةي دوكتؤرةوة نةبووة طواية من ئةو شتانةم لةبةر هؤيةكي ئاييني يان ئايديؤلؤجي نووسيبوو. وةكو وتيشم دوكتؤر وةلآمةكةي ثيَ نادريَتةوة بؤية ثةنا بؤ شتي تر دةبات.

ئيَستاش هةنديَ نموونة لةكتيَبي (ظهور الكورد في التاريخ) وةردةطرم ثاشان باسي ئةو ئةزموونةي خؤم لةطةلَ دوكتؤر جةمالدا دةكةم كة دةطةرِيَتةوة بؤ ئةو 18 سالَةي دوكتؤر باسي كردووةء لةو كاتةوة دةمزاني ئاستي زانستيي دوكتؤر ضةندةء لةو كاتةوة ئةو كارة نازانستييانة دةكات كة زؤر بة خةستي لةكتيَبي (ظهور الكورد في التاريخ) كردووني.

(ظهور الكورد في التاريخ)

ئةمانةي خوارةوةم لةكتيَبةكةي خؤم وةرطرتووة: ((ميَذووى ديَرينى كوردستان-كتيَبى دووةم - رةخنـــة- بةشيَكي كةم لةهةلَةكاني كتيَبى (ظهور الكورد في التاريخ)- سليَماني 2005)).

دوكتؤر دةلَيَ كة ضةند بةشيَكي كتيَبةكةي لةئةسلَدا بةئينطليزي نووسيبوو. ديارة بؤ ئةوةي لة(هؤلَةندا)دا، كة لةويَدا نيشتةجيَ بوو، برِوانامةيةكي زانكؤي ثيَ وةربطريَ ، بةلآم ئةوةي دوكتؤر كردوويةتي بريتي بووة لة (كؤثي-ثةيست)، واتة ضةند سةرضاوةيةكي هيَناوة (بةزؤري ئينطليزي)ء زانيارييةكاني ئةو سةرضاوانةي نةقلَ كردووة. ئةطةر كارةكةش تةنها نةقلَكردن بواية دةمانوت بةرهةمةكةي نةقلَكردنة بةلآم دوكتؤر لةوة خراثتري كردووة: ئةو تةنانةت ناوي سةرضاوةكانيشي نووسيوة كة لةو سةرضاوانةدا هاتوونء بةم جؤرة خويَنةري وا تيَطةياندووة طواية خؤي ئةو سةرضاوانةي بينيوةء بةكاري هيَناون. يةك لةو سةرضاوانةي زؤر بةكاري هيَناون كتيَبةكةي (هيَرتسفيَلد)ـة بةناوي ئيمثراتؤريةتي فارسي  The Persian Empire كة كيَشةي تيَدايةء ئامادةكاري كتيَبةكة ئةوةي لةثيَشةكيدا نووسيويةتي بةلآم دوكتؤر ئاطاي لةوة نةبووةء كتيَبةكةي بة كالَيء بة كولآوي وةرطرتووة. لةخوارةوةشدا تةنها ضوار نموونة لةسةر ((بردنةكاني)) دوكتؤر دةهيَنمةوة:

يةك-بةلَطةنامةيةكي ناودار لاي شويَنةوارناسانء ثسثؤرِاني ميَذووي كؤني ولآتي دوورِوبار بريتيية لةبةلَطةنامةيةكي ئاشوريية كة شويَنةوارناسان ناويان ناوة Synchronistic History منيش زاراوةي (ميَذووي هاوضةرخ)م بؤ هةلَدةبذاردووة هةرضةندة ثرِبةثيَستي واتاكةي نيية. ئةم ميَذووة دةقيَكي ئاشورييةء بريتيية لةدوو ستوون؛ يةكيَكيان ناوي ذمارةيةك ثادشاي ئاشوريي تيَداية، ستوونةكةي بةرامبةريشي ناوي ئةو ثادشا بابلييانةي تيَداية كة هاوضةرخةكانيانن لةطةلَ هةنديَ رووداو. هيَرتسفيَلد (ل 152) باسي رووداويَك دةكاتء ناوي ئةو (ميَذووة هاوضةرخ)ـة دةباتء ثةراويَزي ذمارة (2)ي بؤ داناوة. دوكتؤري خؤشمان هةمان زانياري نةقلَ دةكات بةلآم لةجياتي ئةوةي ناوي كتيَبةكةي هيَرتسفيَلد (ئيمثراتؤريةتي فارسي) بنووسيَ ئةو سةرضاوةية دةنووسيَ كة هيَرتسفيَلد نووسيويةتي بؤ ئةوةي وا لةخويَنةر بطةيةنيَ ئةو سةرضاوةيةي تري بينيوة. من ((ئةدةبةن)) ئةو حالَةتةم ناو ناوة ((بردن)). دوكتؤر بةدريَذايي كتيَبةكةيدا ئةمةي كردووة بةلَكو هةموو كتيَبةكةي بريتيية لةو جؤرة كارة. كةسي زؤريشمان هةية لةكوردستاندا ئةمة دةكةنء خؤيان بة زيرةك دةزاننء وا دةزانن كةس ثيَيان نازانيَ ضونكة بة خةيالَي خؤيان تةنها خؤيان ((شارةزا))ء ((ثسثؤرِن))، بةم جؤرةش ناويَكي طةورة بؤ خؤيان دروست دةكةن. بةلآم ئةو طةشبينيية ئةو كةسانة لةجيَطةي خؤيدا نيية ضونكة كةسانيَك هةر ثةيدا دةبن ئةو ضةتةطةريية ئةدةبيية ئاشكرا بكةن. بطةرِيَمةوة سةر دوكتؤري خؤمانء بلَيَم: دوكتؤر ئةو زانيارييةي لةهيَرتسفيَلد وةرطرتبوو ء ناوي ئةو سةرضاوةيةي نووسيوة كة هيَرتسفيَلد نووسيويةتي تا وامان تيَبطةيةنيَ ئةو سةرضاوةيةي بينيوةء بةكاري هيَناوة، بةلآم ئةمجارة بيَ ئةوةي بةخؤي بزانيَ كةوتؤتة هةلَةيةك ئةو كارة نارِةوايةي ئاشكرا كردووة.

وتمان هيَرتسفيَلد لةو شويَنةي باسي ((ميَذووي هاوضةرخ)) دةكات ثةراويَزي ذمارة (2)ي داناوة كة بريتيية لةبةرطي 34ي ((دةقي ميَخي لة لةوحة بابلييةكاني مؤزةخانةي بةريتاني)). تا ئيَرة هةموو شتيَك ئاسايية؛ ناوي دةقيَكي كؤن وتراوةء سةرضاوةيةكي بؤ نووسراوة كة تايبةت بةو دةقانةية، بةلآم دوكتؤري خؤمان لةبةر ئةوةي شارةزاي ميَذووي كؤن نييةء دةيةويَ تةنها بة ئيدديعا ببيَتة ئةو شارةزاية هةلَةيةكي كردووة كة تةنها دةستثيَكةران دةيكةن. دوكتؤر لةجياتي ئةوةي ثةراويَزي ذمارة (2)ي كتيَبةكةي هيَرتسفيَلد ((ببات)) ثةراويَزي ذمارة (3)ي ((بردووة)) ئةويش ضونكة ذمارة (2)ء (3) بةوردي نووسراون هةروةها ثةراويَز (3) خراوةتة ذيَر ثةراويَزي (1) بؤية دوكتؤرةكةي خؤمان ليَي تيَكضووةء وايزانيوة ئةمة ثةراويَزي (2)ـة!! بةلآم نوكتةكة ماويةتي تةواو ببيَ ضونكة ئةو ثةراويَزةي دوكتؤر ليَي تيَكضووة بريتيية لةنةخشةيةكي جوطرافي لةكتيَبيَكي تري هيَرتسفيَلد لةبارةي (ثةيكولَي)يةوة. هيَرتسفيَلد لةو ثةراويَزةدا دةنووسيَت: ((تةماشاي نةخشةكةم بكة لة ثةيكولَي))، دوكتؤريش ثيَمان دةلَيَ تةماشاي نةخشةكةي هيَرتسفيَلد بكةين لة ثةيكولَي. بؤ ئةوةي تةواويش بمانخةلَةتيَنيَ ناوي سةرضاوةكةي هيَرتسفيَلد كة بة يةك وشة نووسراوة، واتة (ثةيكولَي) بةدوورودريَذيء زانياريي تةواوةوة!!

هةلَبةت ئةطةر دوكتؤر بضووكترين شارةزايي هةبواية بيري لةوة دةكردةوةء دةيوت: ((ضؤن هيَرتسفيَلد باسي رووداوي ناو (ميَذووي هاوضةرخ) دةكات كةضي ئاماذة بؤ نةخشةيةكي جوطرافي وةك سةرضاوة دةكات؟)). هةر كةسيَكي تر بواية كةميَك دةوةستاء دةطةرِا بؤ هؤكةي ئينجا بؤ دةردةكةوت كة ((بردنةكةي)) بةباشي نةكردووة. بةلآم دوكتؤر نةيتوانيوة هةست بة هةلَةكةي خؤي بكات، ضؤنيش بةوة بزانيَ لةكاتيَكدا تةنانةت نةيزانيوة ((ميَذووي هاوضةرخ)) ضيية كة وةك وتم بةلَطةنامةيةكي ئاشوريي ناودارة لاي ليَكؤلَةرةوان. دوكتؤر وايزانيوة هيَرتسفيَلد باسي سةرضاوةي ميَذوويي بةطشتي دةكات بؤية ئةمة دةنووسيَت: ((ئةو سةرضاوة ميَذووييانةي كة هاوضةرخن لةطةلَ  ئةو ماوةيةي كة باسكرا))!! كةسيَك لةسةددا يةكي ئةو سةرضاوانةي بينيبيَ كة دوكتؤر لةكتيَبةكةيدا ريزي كردوون شتيَك لةبارةي ئةو بةلَطةنامة ئاشوريية دةزانيَت (بؤ ئةم نموونةية برِوانة كتيَبةكةي خؤم كة لةسةرةوةدا ئاماذةم بؤ كرد، لاثةرِة 139-141).

دوو- نموونةي دووةممان لةسةر ((بردنةكاني)) دوكتؤري خؤمان ئةمةي خوارةوةية:

شويَنةوارناسي عيراقي دوكتؤر فةوزي بابةتيَكي هةية لةبارةي ناوضةي (خامازي)يةوة. يةك لةزانيارييةكاني ئةو بابةتة لةسةرضاوةيةكي ئةلَمانييةوة وةريطرتووة بةناوي Reallexikon der Assyriologie كة فةرهةنطيكي ضةند بةرطيي ميَذووي كؤنء شويَنةواري ولآتي دوورِوبار. دوكتؤري خؤمان ئةو زانيارييةي نةقلَكردووة بةلآم لةجياتي ئةوةي ناوي بابةتةكةي دوكتؤر فةوزي بنووسيَ شةقيَكي لةم هةلَداوةء ئةو سةرضاوة ئةلَمانييةي نووسيوة كة دوكتؤر فةوزي نووسيويةتي تا وامان تيَبطةيةنيَ كة ئةو سةرضاوةيةي بةكارهيَناوة. ضؤن بزانين دوكتؤري خؤمان ئةوةي ((بردووة))ء بةرِاستي سةرضاوةكةي نةبينيوة؟ دوكتؤرة عةرةبةكة لةبةر هةر هؤيةك بيَ بؤ ئةو زانياريية بةرطي ذمارة (3)ي ئةو فةرهةنطةي نووسيوة بةلآم راستةكةي ئةوةية ئةو زانياريية لةبةرطي (4)داية. دوكتؤرة عةرةبةكة هةلَةكةي كردووةء دوكتؤري خؤمان هةمان هةلَةي دووبارةكردؤتةوةء نووسيويةتي: بةرطي (3)!! (برِوانة كتيَبةكةي خؤم لاثةرِة 174). ئيتر با خويَنةر خؤي كارةساتةكة بخةملَيَنيَ؛ كتيَبةكةي خؤم كة 280 لاثةرِةية (250 لاثةرِة لةوانة ناواخنةكةية) ثرِة لةنموونةي لةو جؤرانة، ئةو كتيَبةي خؤشم تةنها لة 10% ي كتيَبةكةي دوكتؤر دواوة، ئيتر ضؤن دوكتؤر لةباسةكةي رؤذنامةي (ميديا) نالَيَ هيض ثيَويست بة وةلآم ناكاتء تةنها بةرِيَي ياسايي وةلآم بدريَتةوة؟!

سيَ- يةك لةشتة خؤشةكانيش ئةوةية لةبابةتي (شمشارة)دا دوكتؤر ضةند لاثةرِةيةكي نووسيوة بةلآم جيا لةهةموو بابةتةكاني تر تةنها يةك يان دوو سةرضاوةي نووسيوة.. بؤضي؟ ضونكة ئةو كتيَبة ئينطليزييةي زانيارييةكاني سةبارةت بة شمشارةي ليَ ((بردووة)) ناوي هيض سةرضاوةيةك نابات بؤية دوكتؤر نةيتوانيوة ناوي هيض سةرضاوةيةك بنووسيَ، خؤ ئةطةر نووسةري كتيَبة ئينطليزييةكة ناوي سةرضاوةي بنووسياية دوكتؤري خؤمان ئةو سةرضاوانةي بة كالَيء كولآوي دةبرد. رةنطة ئةوةش زياد بيَ ئةطةر بلَيَين دوكتؤر بةشي زؤري زانيارييةكاني بة هةلَة وةرطيَرِاوة(برِوانة ئةو كتيَبةي سةرةوةم ل 211 بةدواوة).

ضوار- لةوةش خؤشتر ئةوةية دوكتؤر ويَنةي نةخشة هةلَكةندراوةكةي دةربةندي (بيَلوولة)ي داناوة (لاثةرِة 509ي بةرطي يةكةم)ء ناوي ثادشاكة وةك (خوبباني ثيريني) دةنووسيَ ئةويش ضونكة بةو شيَوةية لةكتيَبةكةي هيَرتسفيَلددا بينيويةتي، بةلآم ثاش 56 لاثةرِة هةمان ويَنة دادةنيَتةوة بيَ ئةوةي بزانيَ ئةوة هةمان نةخشةء ناوي ثادشاكة وةك (ليشير بيراني) دةنووسيَ ضونكة بةو شيَوةية لةكتيَبةكةي دياكؤنؤفدا (ميديا) دةيبينيَ، جاريَك تر، ئةمجارة بيَ ويَنة، ناوةكة وةك (تار-دون-ني). جاريَكيش دةلَيَ ثادشايةكي لوللويية، جاريَكيش طوتيية. دوكتؤر ضيي بينيوة نةقلَي كردووةء ئاطاي لةو شتانة نةبووة كة نةقلَي كردوون (برِوانة ل186ي بةدواوةي كتيَبةكةي خؤم ). دوكتؤر لةضاثي دووةمي كتيَبةكةيدا ويَنةي دووةمي لابردووة (ويَنةي يةكةم لة لاثةرِة 803)، بةلآم زانيارييةكاني ضاك نةكردووة.

وةكو وتيشم كاتيَك دوكتؤر ضةند بةشيَكي ئةو كتيَبةي بة ئينطليزي ((نووسيبوو)) ئةو زانيارييةء ئةو سةرضاوانةي (كؤثي-ثةيست) كردووة بةلآم وةنةبيَ ئةوانةي تايث كردبيَ بةلَكو لةجياتي ئةوة بةرنامةيةكي OCRي بةكارهيَناوة. بةم بةرنامةيةش دةتواني كتيَب سكان بكةي بةلآم لةجياتي ئةوةي بيكةيتة ويَنة بةرنامةكة بؤت دةكاتة نووسينيَك كة دةتواني دةستكاريي بكةي. دوكتؤر هةمان شتي كردووةء كتيَبء طؤظارة ئينطليزييةكاني سكان كردووةو كردووني بة فؤنت لةجياتي ئةوةي بةئينطليزي تايثيان بكات، ئةوةش بةوة ديارة كة ئةو بةرنامةية هةنديَ فؤنت ناناسيَتةوة وةك ثيتي (ئيَس) كة حةوتي لةسةرةء مةبةست ليَي دةنطي (ش)ـة، بؤية دةبينين دةيان ناوو وشةي كؤن بوونةتة (ئيَس)ي ئاسايي بؤ نموونة (شار كيششاتي) بؤتة (شار كيسساتي). ئةمةش نيشانةيةكي تري نةشارةزايي دوكتؤرةكةي خؤمانة ضونكة ئةطةر شارةزاي ئةو ميَذووة بواية كة كتيَبةكةي باسي كردووةء ئةطةر شارةزايي ئةو زمانة كؤنانة بواية هةلَةكاني ئةو بةرنامةيةي ضاك دةكرد.

هةر سةبارةت بة زمانزاني لةبةرطى ثشتةوةى كتيَبةكة ئيدديعايةكي طةورة نووسراوة طواية دوكتؤر ذمارةيةك زمان دةزانيَت: زمانة ئةوروثاييةكانء ئاسياييةكان، سلاظيء جةرمانيء ئةنطلؤساكسؤنييةكانء هيندؤ ئيَرانييةكانء سامييةكانء توركى ئةمةش جطةلة ضةند زمانيَكى فةوتاو))، كةضي دةبينين هةلَةي وا دةكات دةستثيَكةريش نايكات، تةنانةت بؤ زماني ئينطليزيش شت هةن بؤ ثيَكةنين دةشيَن. بؤ نموونة وشةي highroad هةية كة لة دوو وشة ثيَكهاتووة: (بةرز)ء (ريَطة) بةلآم ثيَكةوة يةك وشة ثيَكدةهيَنن بةواتاي (ريَطةي سةرةكي- شارِيَ). دوكتؤري شارةزا لةزمانة ئةوروثاييةكانء ئاسياييةكان، سلاظيء جةرماني.. وشةكةي ثيتاوثيت وةرطيَرِاوة بة (الطريق العالي) واتة ريَطةي بةرز! لةكتيَبةكةشمدا نموونةي زؤرم هيَناوة لةسةر رادةي ((شارةزايي)) شارةزاكةمان لةزمانةكاني ئينطليزيء فةرِنسيء ئةلَماني، تةنانةت هةلَةي لةزماني عةرةبيش كردووة كة كتيَبةكةي بةو زمانة نووسيوة.

دوكتؤر تةنانةت شتة هةرة سادةكاني ميَذووي كؤنء شويَنةوارء زمانة فةوتاوةكان نازانيَ. هةر قوتابييةكي قؤناغي يةكةمي شويَنةوار ئةوة دةزانيَ كة طردة شويَنةوارييةكان بريتين لةضيني نيشتةجيَي يةك لةسةر يةكي، هةر ضيَنيَك هي سةردةميَك يان ماوةيةك، لةسةرووي ئةو ضينةش ضينيَكي تري سةردةم يان ماوةيةكي دواتر هةية. بةمجؤرةش ضينةكان دةضنة سةر يةكء ئةو طردةيان ليَ دروست دةبيَ. نموونة لةسةر ئةوةش هةزاران طردي شويَنةواري لةعيراقء كوردستانء ولآتاني دةوروبةر. طردةكاني هةوليَرء كةركووك كة خةلَك ثيَيان دةلَيَن قةلآي هةوليَرء قةلآي كةركووك نموونةي ديارن لة كوردستاندا، هةر ئةو خةلَكةش وا دةزانن ثادشاكان بةكؤلَي خةلَك خؤلَء قورِيان هيَناوةء ئةو طردانةيان دروست كردووة. زانياريي دوكتؤري خؤمان هيضي لةزانياريي خةلَكة عةوامة زياتر نيية بؤية دةبينين لةناميلكةيةكيدا لةبارةي كةركووكةوة ئاستي شارةزابووني خؤي ئاشكرا دةكات. لةكتيَبةكةمدا كة لةسةرةوة ئاماذةم بؤ كرد ئةمةم نووسيوة: ((دوكتؤر لةو ناميلةكةيةيدا نووسيويةتي: ((فان الكوتيين هم الذين انشاوا قلعة كركوك على اغلب الاحتمال)) ثاش ضةند ديَرِيَكيش: ((بنيت قلعة كركوك في الاصل على تل مدور ذي اربع زوايا..)). ثاشان باسي بيرةوةرييةكاني خؤي دةكات كة قةلآكة هةنديَ مةزارو مزطةوتء تةكيةء ثاشماوةي هةنديَ بيناو شويَنةواري كة دةطةرِيَنةوة بؤ سةرةتاي ضةرخي ميَذوويي (هةزاري سيَيةمء دووةمي ثيَش زاين)- (كركوك في العصور القديمة، دار ئاراس، اربيل، 2002، ص 7-برِوانة ميَذووى ديَرينى كوردستان-كتيَبى دووةم،ل83). ئةمةش جطةلةوةي سةلماندني ئةوةي كة دوكتؤر وةكو خةلَكي عةوام تةماشاي ئةو طردانة دةكات هةروةها ئةوثةرِي نةزاني لةشويَنةوار دةسةلميَنيَ كاتيَك وا دةزانيَ بيناكاني ضوار هةزار سالَء لةوة زياتريش كة كةوتوونةتة ضينةكاني بنةوةي طردةكة دةكةونة سةر رووي ((قةلآكة)).

ئةمانة كةميَكن لةسةدان رةخنةي ناو كتيَبةكةي خؤم، هةر كاتيَكيش بيرم لةضاثي دووةمي ئةو كتيَبةم كرد رةخنةي تر زياد دةكةم، نةك هةر لةكتيَبةكةي دوكتؤر بةلَكو لةبةرهةمةكاني تر.

 

ئةزموونيَكي تالَ

ئينجا ديَمة سةر ئةو شتةي دوكتؤر باسي كردووة طواية ئةو ((رقةي)) من بؤ ئةو دةطةرِيَتةوة بؤ سالَي 1986 كاتيَك من خويَندكار بوومء طؤظاري (رؤشنبيري نويَ) دوكتؤري وةكو ثسثؤرِيَك راسثارد ضاو بة دوو بابةتي خؤم بخشيَنيَ، دوكتؤريش لةثيَناوي فيَركردني ئةو خويَندكارة – كة منم- بة بةرنامةيةكي ئةكاديمي برِياري دا يةكةميان (بابةتي ئوركيش) بلآوبكريَتةوة ثاش رةضاوكردني ضةند تيَبينييةك، ئةوةي تريشيان (لةبارةي كةركووكء ثادشايةكي كؤنييةوة) بلآونةكريَتةوة لةبةر ئةوةي ثيَويستي بة ليَكؤلَينةوةيةكي جيددي بووة. دوكتؤر دةلَيَ كة من وةلآميَكي هةرِةشة ئاميَزم بؤ مامؤستا عةبدولرِةززاق بيمار، سةرنووسةر طؤظارةكة، نارد هةروةها هةرِةشةشم لةو كردووة كة هيض شتيَك نافةوتيَت، ئةو تيَبينييانةي دوكتؤريش شتي سةيرء خؤش دةبن بؤ خويَنةران لةدوارِؤذيَكي نزيكدا ((ئةو دوارِؤذةش 18 سالَي خاياند تا فازيل قةرةداغي بوو بة ئايديؤلؤجيستي ئيسلاميية توندرِةوةكانء هةرِةشةكةي خؤي بة دوو ريَطة بةجيَهيَنا)). دوكتؤر ئينجا دوو ريَطةكة دةلَيَت: يةكةميان بابةتةكةي طؤظاري هةزارميَرد (سالَي2004)، ئةوةي تريش ئةوةي ثيَطةي ئينتةرنيَتي زاطرؤس واتة (ميَذووي ديَريني كوردستان-كتيَبي دووةم..).

ئةمة قسةكاني دوكتؤرن بةكورتي. هةلَبةت تةنها سةيركردني ميَذووي ئةو بابةتانة بةسن بؤ هةلَوةشاندني ئةو خةيالَةي دوكتؤر كة طواية من لةبةر هؤيةكي ((ئايديؤلؤجي)) رةخنةكانم ليَطرتووة ضونكة بابةتةكةي هةزارميَردء كتيَبةكةم لةضاثي يةكةمي كتيَبةكةي دوكتؤر دواون، ئةو قسة بيَتامانةش كة دوكتؤر بةرامبةر ثيَغةمبةر دةيانلَيَ لةضاثي دووةمدان. دةميَنيَتةوة رقي شةخسي، دوكتؤريش دلَنيا دةكةم كة وا نيية دةنا دةمتواني لةو ماوةي ئةو 18 سالَةي باسي دةكات ئاستي ((شارةزاييةكةي)) ئاشكرا بكةم. من كؤتاييم بةو مةسةلانة هيَنابوو ضونكة هةموو ئةو بابةتانةم كؤكردةوة كة لة رؤشنبيري نويَء دواتر لة طؤظاري (كاروان) رةفزي دةكردن، هةروةها ئةوانةي لةو دوو طؤظارةء لةرؤذنامةي (هاوكاري) بلآوكرابوونةوةء كردمن بة كتيَبيَك بة دوو بةشء رةزامةنديي رةقابةم بؤ وةرطرتن بةلآم ثارةم نةبوو لةضاثيان بدةم بؤية وا مانةوة تا ئةو رؤذةي هةنديَكيانم لةطؤظاري (رامان) بلآوكردةوةء دواي ئةوةش بةشيَك لةوانةم لة دووتويَي كتيَبي (ميَذووي ديَريني كوردستان-كتيَبي يةكةم-2004) بلآوكردةوة. بةمجؤرة من ثرؤذةي خؤم هةبووةء دوكتؤرم ثشتطويَ خستبوو بةلآم برِيارم دابوو ئةطةر دوكتؤر تةنها يةك وشة بلَيَ فايلة كؤنةكةي ئاشكرا بكةم، ئيَستاش بؤ بةدبةختيي خؤي قسةي كرد بؤية برِيارةكةم دةخةمة كار.

سالَي 1985 سالَيَك بوو دةستم دابووة بابةتي ميَذووي كؤني كوردستان. ئةو كاتةش قوتابي نةبووم وةك دوكتؤر وايزانيوة. ئةو سالَة كتيَبةكةي دوكتؤرم بيني (دراسات كردية في بلاد سوبارتو). زؤر دلَم بةو كتيَبة خؤش بوو و وامدةزاني طةنجينةيةكم دةستكةوتووة ضونكة كتيَبي وا نة بة عةرةبيء نة بةكوردي نةدةنووسرانةوة. هيَشتا لةنيوةي كتيَبةكةدا بووم كاتيَك برِيارم دا رةخنةيةكي لةسةر بنووسم. رةخنةكةم نووسيء لةطؤظاري (كاروان) بلآوبووةوةء بووة يةكةم بةرهةمي بلآوكراوةي خؤم. رةخنةكة ضؤن رةخنةيةك بوو؟! رةخنةيةكي ثرِ ئةدةبء وشةي جوان. رةنطة بشمرمء نووسينيَكي وا بة ئةدةب نةنووسمةوة! مني لاو لةو جيهانة دوور بووم كة تيَيدا نووسةران حةسوودي بة يةكتر دةبةنء كؤسث دةخةنة ريَطةي يةكترء يةكتر دةشكيَنن، ئةوةش نةك تةنها ثةيوةنديي بةكةسايةتيي خؤمةوة هةبووة كة سوثاس بؤ خوا لةحةسوودييةوة دوورم بةلَكو هةروةها لةبةر سياسةتي نووسيني خؤم كة لةو كاتةوة ثةيرِةويي دةكةم.

من طالَتةم بة نووسيني هةرِةمةكي ديَء باوةرِم واية ثيَويستة هةر بابةتيَك هةقي خؤي بدريَتيَ. لةبابةتي ميَذووي كؤني كوردستانيش يةكةم مةراقم بلآوكردنةوة نةبوو بةلَكو ((زانين)) بوو. دةمويست ((بزانم)) ثيَش ئةوةي ((بلآوبكةمةوة)) بؤية ماوةيةكي زؤرم لةطةلَ بابةتةكاندا سةرف دةكرد تا ئةو كاتةي دةمزاني لةوة زياتر زانياريم دةستناكةويَ، بؤية طالَتةم بةو كةسانة دةهات ضوار سةرضاوة ديَننء زانيارييةكانيان نةقلَ دةكةنء ئةو زانيارييانة دةكةنة بابةتيَك، ضاوةرِيَي شتة خراثترةكةشم نةدةكرد، واتة كةسانيَك هةبن لةجياتي ئةوةي ناوي ئةو ضوار سةرضاوةية بنووسن دةضن هةرضي سةرضاوةكاني ئةو ضوار سةرضاوةية دةبةنء لةبابةتةكانياندا دةياننووسن بؤ ئةوةي خويَنةر بخةلَةتيَنن طواية ئةو سةرضاوانةيان بينيوةء بةكاريان هيَناون. ئةوةي ضاوةرِيَم نةدةكرد بوو بة راست، دواتريش لةوة خراثترم زاني: بةشيَكي زؤري نووسةران،(زؤريشيان نووسةري ناودارن) ئةوة دةكةن.

ئةو كةسةي ئةم كارة دةكات زيان بة خؤي ثيَش خويَنةر دةطةيةنيَ ضونكة حوكمي نةخويَندةواري بةسةر خؤيدا دةداتء لةجياتي ئةوةي ببيَتة ثسثؤرِ لةو بوارةدا خؤي دةكاتة مةسخةرةي رةخنةطران. ئةو كةسةي ئةوة دةكات هيض فيَر نابيَء لةجياتي ئةوةي ببيَتة ثسثؤرِي بوارةكةي خؤي دةيانء سةدان هةلَة دةكات، ئةي بؤضي دوكتؤر جةمال ئةو هةموو هةلآنةي كردووة كة راستكردنةوةيان ثيَويستي بة ضةندين كةسة؟ ئةي بؤضي هةلَةكاني لةو جؤرانةن كة تةنانةت كةسيَكي دةستثيَكةريش نايانكات هةر وةك لةكتيَبةكةمدا سةلماندوومة؟ ئةطةر دوكتؤر ئةو سةدان سةرضاوةيةي بخويَنيايةتةوة كة لةكتيَبةكةيدا ريزي كردوون ثسثؤرِة بيانييةكان ثيَش عيراقييةكان كرِنووشيان بؤ دةبرد ضونكة نةك تةنها لةوان بليمةتتر دةبوو، بةلَكو هةروةها دةيسةلماند كة لةوان زياتر كاتي هةية. كيَشةيةكي ثسثؤرِان، بةتايبةت ئةوانةي ئيَستا، ئةوةية شت ئةوةندة زؤرة فرياي خويَندنةوةيان ناكةون.

ئةو بابةتة رةخنةيية بةئةدةبةي طؤظاري كاروان بة كاردانةوةيةكي خراث لةلايةن دوكتؤرةوة وةلآم درايةوة: يةكةم بابةتم بؤ طؤظاري رؤشنبيري نويَ بينيَرم لةلايةن ئةوةوة رةفز كرا. هةرضةند بةوة بيَتاقةت بووم بةلآم ثةلةم نةبوو ء ثيَش ئةوةي وةلآمي تيَبينييةكاني دوكتؤر بدةمةوة بابةتي ترم بؤ طؤظارةكة ئامادة كردء لةطةلَ تيَبينييةكانم رةوانةم كردن. بيَطومان ئةوانيش قبوولَ نةكران. ئةو تيَبينييانةي دوكتؤرم وةرطرتةوة كة لةسةر ئةو دوو بابةتة نووسيبوونيء وةلآمي ئةوانيشم دايةوة. بةكورتي هةولَي زؤرم داو لةو طؤظارة تةنها يةك بابةتم بلآوكرايةوة كة دةستي ئةو نةكةوتبوو. نةك تةنهاش هةرِةشةم لة مامؤستا عبدالرزاق نةكردبوو (وةك دوكتؤر دةلَيَ) بةلَكو ئةوةي لةنيَوانماندا هةبوو ريَزء ئيحترام بوو ء مامؤستا تةشجيعي دةكردم كة بةردةوام بمء ئةو شتانة كارم تيَنةكةنء هاني دةدام كؤلَ نةدةم.

تا ئةو كاتةش لة (كاروان)دا شتم بؤ بلآودةكرايةوة بةلآم دوكتؤر لةويَش بؤم دةرثةرِيء ئةو ريَطةيةشي ليَطرتمةوة. بةهةرحالَ  ئيهتمامي من ئةو كاتة بةرةو شتي تر دةضووء لةسالَي 1989 بةدواوة لةبواري ميَذووي كؤن دووركةوتمةوة بؤية مةسةلةكة لاي من كؤتايي ثيَهات، هةروةها كيَشةي بلآوكردنةوةم لةطؤظارةكاندا نةبوو ضونكة لةوة بةدوا كتيَبي ئامادةم هةبوو بؤ ضاث، بةلآم وةك وتم برِيارم دابوو ئةطةر دوكتؤر تةنها يةك وشة بلَيَ ئةو فايلة كؤنةي بؤ هةلَبدةمةوة.

لةبةر ئةوةي تيَبينييةكاني دوكتؤر لةسةر بابةتةكانم زؤرنء لةبةر ئةوةي بةشيَكيان دووبارةن، باسكردني يةك بة يةكيان زؤري دةويَ بؤية ناضارم ليَيان هةلَبذيَرم. ئةو تيَبينييانةي ئةويش بؤ من بةس بوون بؤ ئةوةي بزانم دوكتؤر جةمال تةنها ((ناوة))ء لةبةر نةبووني ثسثؤرِ لةو بوارةدا ئةو ناوةي بؤ دروست بووة:

دوكتؤر لةهةموو بابةتةكاني خؤم لةسةر ئةوة سوور بوو كة زانيارييةكانم لةسةرضاوةيةكي عةرةبي يان كوردي وةرطرتووةء ناوي سةرضاوة ئةلَمانيء فةرِةنسييةكانم لةو سةرضاوةية نةقلَكردوو، بةكورتي دزيي ئةدةبيم كردووة دةنا من نة ئةو دوو زمانة دةزانمء نة ئةو سةرضاوانةم بينيوة. ئةوة يةكيَك لةتيَبينيية سةيرةكاني دوكتؤر بوو لةناو ئةو تيَبينييانةي لةوة سةيرتريان تيَدابوو. من باوةرِم بةوة نةدةكرد كةسيَك ئةو طومانة بةريَت، لةوةش زياتر باوةرِم نةدةكرد دوكتؤر خؤي ئةو جؤرة كارة بكات هةتا كتيَبةكةي تري دوكتؤرم نةبيني، واتة (ليَكؤلَينةوةيةكي زمانةواني دةربارةي ميَذووي ولآتي كوردةواري-1988).

سةرةتاي نووسينم لةو بوارةدا بابةتيَك بوو لةبارةي لوللوييةكانةوة كة برِيارم دابوو بؤ طؤظاريَكي بنيَرم. ضي سةرضاوةي كتيَبخانةي طشتيي سليَماني بة عةرةبيء ئينطليزيم تةواو كردء زانيم كة زؤري تر ماوة بيزانم بؤية روومكردة كتيَبخانةي مؤزةخانةي عيراقي لةبةغداء ضةند سةرضاوةيةكي ئينطليزيم دةستكةوت تا دواتر كةسيَك ثيَي وتم ئةلَمانييةكان شتيان زؤر لةبارةي كوردستاني كؤنةوة نووسيوة. منيش كة ثاشخانيَكي ئةو زمانةم هةبوو دةستم ثيَكردةوة تا ئةو رادةيةي توانيم ئةو سةرضاوانة بخويَنمةوة. دواتر بابةتي تر هاتنة ثيَشةوةء وازم لة لوللوييةكان هيَناء خةريكيان بووم بةلآم ئةوانة ثيَويستيان بة زماني فةرِةنسي هةبوو بؤية هةولَم دا بةو زمانة بخويَنمةوة ئينجا ئاسؤيةكي ترم بؤ كرايةوة. كيَشةيةكي ترم مابوو ئةويش ئةو سةرضاوانةي تةنانةت لةكتيَبخانةي مؤزةخانةي عيراقي نةبوون، بؤ ئةو مةبةستةش رووم كردة شويَني تر. هةنديَكم دةستكةوتء ئةوانةي ترم دةستنةكةوت. لةبةر ئةوة ئةو سةرضاوةيةي دةستم نةكةوتبوو لةبةرهةمةكانمدا نووسيومة دةستم نةكةوتووة، بةلآم ئةو وشةيةم هةرطيز لةبةرهةمةكاني دوكتؤر جةمالدا نةبينيوة. دوكتؤر ناوي سةدان سةرضاوة ريز دةكاتء هةمووياني بينيوةء هةمووياني خويَندؤتةوة!! يةك لةنموونةكاني خؤم ئةمةية: بابةتيَكي ئةلَماني لةذمارة 24ي طؤظاري Archiv für Orientforschung لةبارةي (ئاننوبانيني)يةوة هةبوو ضةند لةكتيَبخانةي مؤزةخانةي عيراقيدا طةرِام هةر نةبوو، تةنانةت دةفتةري تؤماري كتيَبخانةكةشم كردةوةء بؤم دةركةوت تا ذمارة 23 هةية. ناضار ضووم بؤ زانكؤي بةغدا بؤ لاي د. عبدالهادي الفوادي ضونكة ئةو ئاماذةي بؤ ئةو سةرضاوةية كردبوو، تةنانةت جاريَك لةوانةكةيدا دةرطاكةم كردةوةء بةلَيَنةكةيم بيرخستةوة كة ئةوسةرضاوةيةم بؤ بيَنيَ. لةكؤتاييشدا هةر نةيهيَناء ناضار بووم ئاماذة بكةم كة ئةو سةرضاوةيةم دةستنةكةوتووة. كاتيَكيش مرؤظ بةمجؤرة مامةلَة لةطةلَ سةرضاوةدا بكات ضؤن دةتوانيَ ضاو لةو هةموو ئيدديعايانةي دوكتؤر جةمال بثؤشيَ كة لةكتيَبي  (ظهور الكورد في التاريخ)دا كردووني؟

من لةزووةوة بؤم دةركةوتبوو دوكتؤر ئةو كارة دةكات كة خةلَكي تري ثيَ تؤمةتبار كردووة. بةلآم ئةو كارةي لةكتيَبي (ظهور الكورد..) بيَتام زؤر كردووة، بةلَكو تةنانةت ئةو كتيَبةي يةكثارضة ((بردنة))، ئةوة جطةلةوةي ئةو كتيَبة هةر وةك بةرهةمةكاني تري بريتيية لة شتي تيَكةلَوثيَكةلَء رةبتيان كةم تيَداية. ئةم تيَكةلَةيةش دةطةرِيَتةوة بؤ ئةو نةريتي ((بردنة))ء تيَنةطةيشتن لةو شتانةي ((دةيانبات))ء باسيان دةكات. ئةم كارة دوكتؤريش وايكردووة هيض فيَر نةبيَء هةلَةي وا بكات تةنانةت دةستثيَكةرانيش نةيكةن. هةر ئةو كاتةش دةمتواني هةموو ئةوانة باس بكةم، بةلآم وةك وتم ئةو كاتة بايةخم بؤ بابةتي تر طؤرِابووء ماوةيةكي ويست تا بطةرِيَمةوة سةريان ئةويش كاتيَك ئةو بابةتة كؤنانةم بؤ طؤظاري (رامان) دةنارد. دةرضووني كتيَبة نويَكةي دوكتؤريش هاني دام ئةو رةخنةيةي لةطؤظاري (هةزارميَرد) بنووسمء دواتر بيكةمة كتيَبيَك ضونكة بةزةييم بة خويَنةر، بةتايبةتي بة قوتابياني ميَذوو ء شويَنةوار، دةهاتةوة كة ئةو سةقةتيية خراوةتة بةردةستيان كة نموونةي نيية نة لةكتيَبخانةي كورديداء نة لةناو هيض ميللةتيَكي جيهان. ئةمة دةلَيَمء هيض لةوة ناترسم موبالةغةم كردبيَ.

تيَبينييةكاني دوكتؤر كة لةسةر ئةو بابةتانةي بؤ رؤشنبيري نويَ دةمناردن نيشانةي طةورةن كة دوكتؤر هيض شارةزاييةكي نةبووة. بؤ نموونة طؤظارةكةي سةرةوة، واتة Archiv für Orientforschung و سةرضاوةيةكي تري ئةلَماني كة لةسةرووتر ناوم بردبوو Reallexikon der Assyriologie لةبواري شويَنةوارء ميَذووي كؤني ولآتي دوورِوبار لةرِادةبةدةر ناودارن، كةضي دوكتؤر لةتيَبينييةكانيدا نووسيبووي (اين تصدر هذه المصادر واية مؤسسة تصدرها) واتة ئةم سةرضاوانة لةكويَ دةردةضنء ض دةزطايةك دةرياندةكةن؟ خؤش ئةوةية بينيم لةبابةتيَكي سالَي 1989ي دوكتؤر لةرؤشنبيريي نويَ ناوي سةرضاوةي دووةمي نووسيوة!! لةكتيَبة نويَكةشيدا ناوي سةرضاوةي يةكةمء سةرضاوةي تريش كة ئةو كاتة نةيدةزاني ضين!!

نموونةيةكي تر ئةوةية دوكتؤر لةتيَبينييةكاني لةبارةي بابةتي نةخشةكةي دةربةندي (بيَلوولة)ي خؤم ناوي سةرضاوةيةك دةبات كة سالَي 1891 دةرضووةء سةرسورِماني خؤي لةوة دةردةبرِيَ لةكاتيَكدا ئةطةر بؤ يةك جار خؤي ماندوو بكرداية لةو كاتةي لة بةغدا بووةء سةرداني كتيَبخانةي مؤزةخانةي عيراقيي بداية، بةتايبةت بةشي مسماريات دةيزاني كة ثرِة لةسةرضاوةي كؤني وا، تةنانةت لةوة كؤنتريش هةية. نموونةيةكي تر لةهةمان ئةو بابةتة ئةوةية دوكتؤر نووسيبووي: ((زؤربةي زانيارييةكاني لةبارةي ئةو تابلؤ شويَنةوارييةي لة اطلس المواقع الاثرية في العراق.. وةرطرتووة)). دوكتؤر بؤية ئةوةي وتووة ضونكة نةخشةيةكي جوطرافيم لةطةلَ بابةتةكمدا ناردبوو كة شويَني ئةو شويَنةوارةء ضةند شويَنةواريَكي تري لةسةر بوو ء نووسيبووم ئةو نةخشةم لةو ئةتلَةسة وةرطرتووةء ناوةكانم كردووة بةكوردي. دوكتؤر لةجياتي ئةوةي بطةرِيَتةوة بؤ ئةو ئةتلَةسةي كة نةيديوة لةخؤيةوة شتي نووسيوة. ئةو ئةتلَةسة تةنها نةخشةي جوطرافيء شويَنةواريي عيراقةو تاكة زانياري لةبارةي ميَذووةوة تيَيدا هةبيَ ثيَشةكييةكةية كة ضةند لاثةرِةيةكة لةبارةي سةردةمةكاني عيراق لةضةرخة بةردينةكانةوة تا سةردةمة نويَكان كة دةيان هةزار سالَ دةطرنةوةء بةم جؤرة نةك تةنها زانياريي تيَدا نيية دةربارةي ئةو شويَنةوارةي كوردستان بةلَكو تةنانةت جيَطةي رووداوي هةرة طرنطي ميَذووي عيراقيشي تيَدا نةبؤتةوة.

ئةمة بةشيَكة لةتيَبينييةكاني دوكتؤر لةسةر ئةو بابةتانةي بؤ طؤظاري رؤشنبيري نويَ دةمناردنء ئةو رةفزي دةكردن، ئيتر ثاش ئةوة هةق نيية خويَنةر بةو قسةيةي دوكتؤر ثيَبكةنيَ كة لةبابةتةكةي رؤذنامةي (ميديا)دا وتوويةتي: ((لةثيَناو فيَركردني ئةو خويَندكارة بة بةرنامةيةكي ئةكاديمي))!! داماو ئةو كةسةية دوكتؤر فيَري بكات. من بة شتي تريش ثيَدةكةنم: دوكتؤر كة ئةمة حالَيَتي لةرؤذنامةي (ميديا)دا دةنووسيَ طواية لةرةخنةكةمدا لةكتيَبي (ظهور الكورد..) سوودم لةو تيَبينييانة وةرطرتووة كة كاتي خؤي ئةو بؤ مني نووسيبوونء ئيَستا من بةفيَلَ ئةو تيَبينييانةي ثيَ دةفرؤشمةوة!!بةلآم دوكتؤر نةيتوانيوة يةك تيَبيني بلَيَ كة سوودم ليَوةرطرتبوو، ئيَستاش طرةوي لةطةلَدا دةكةم تاكة يةك تيَبينيي خؤي دةستنيشان بكاتء بلَيَ لةفلآنة بةرهةمي فازلدا سوودي ليَوةرطيراوة، خويَنةريش لةسةرةوةدا ئةو تيَبينييانةي دوكتؤري بينيء دةتوانيَ حوكم بدات. بةثيَضةوانةي قسةكةي دوكتؤريشء وةك لةسةرةوةدا باسم كرد دوكتؤر سوودي لةبابةتةكاني خؤم وةرطرتبوو ضونكة دةبينين لةبةرهةمةكاني خؤيدا ناوي ئةو سةرضاوانةي نووسيوة كة لةتيَبينييةكاني ئةو بؤ من طومان هةبوو لةهةبوونيان يان نةيدةزاني ضين. دةلَيَم ناوي ئةو سةرضاوانةي ((نووسيوة)) نةك بةكاريهيَناون ضونكة وةك باسم كرد ئيشي ئةو تةنها ((بردني)) زانيارييةكان لةسةرضاوةيةكء ((بردني)) ناوي ئةو سةرضاوانةي لةو سةرضاوةيةدا هاتوون بووة، بيَطومان لةطةلَ تيَنةطةشتن لةو زانيارييانةء وةرطيَرِانيَكي سةقةت.

دواوتةشم ئةوةية: دوكتؤر نةيتوانيوة وةلآمي رةخنةكانم بداتةوةء لةجياتي ئةوة ثةناي بؤ قسةي دوور لةمةبةست بردووة. ئايا باشتر نةدةبوو بيَدةنط بيَء ليَدوان لةئاستي زانستيي خؤي نةورووذيَنيَ؟ من بةلَيَني دةدةميَ ئةطةر وةلآمةكةي لةهةمان جؤري قسةكاني ناو رؤذنامةكة بوو رةخنةي تر لةكتيَبةكةيء بةرهةمةكاني تري بخةمة روو ء بةوة ناوةستم تةنها رةخنةكاني ناو كتيَبةكةي خؤم دووبارة بكةمةوة.

تيَبيني: خويَنةر دةتوانيَ رةخنةكاني خؤم لةثيَطةي ئينتةرنيَتي زاطرؤسي خؤم ببينيَ:

كتيَبي ميَذووى ديَرينى كوردستان-كتيَبى دووةم -رةخنـــة-بةشيَكي كةم لةهةلَةكاني كتيَبى (ظهور الكورد في التاريخ)- سليَماني 2005:

http://www.zagros.org/fadhil/f-books/k-ancienthist/k-ancienthist-2-index.htm

ديمانةكةي رؤذنامةي كؤمةلَ(ذمارة 190 لة 17/9/2005 لاثةرِة 9):

http://www.zagros.org/fadhil/f-articles/04-12-2005/dr.jamal.htm