ترس له‌ ئیسلام به‌شێكه‌ له‌ دیارده‌یه‌كی فراوانتر كه‌ ترسه‌ له‌ بێگانه‌. هه‌بوونی كه‌سانی بێگانه‌ له‌ وڵاتێك ئاساییه‌‌و ته‌نانه‌ت جێگه‌ی بایه‌خدان‌و سه‌رسوڕمان‌و فزووڵی خه‌ڵكی وڵاته‌ تا ئه‌و كاته‌ی چه‌ند شتێك له‌ بێگانه‌كان ده‌رده‌كه‌ون: زۆربوونی ژماره‌یان یان ره‌فتاری نه‌گونجاو یان كه‌لتووری جیاواز له‌ كۆمه‌ڵگه‌. زۆربوونی ژماره‌ی بێگانه‌ پرسی بێكاریی خه‌ڵكه‌ ئه‌سڵییه‌كه‌ ده‌هێنێته‌ كایه‌وه‌. ئه‌گه‌ر به‌پاڵ زۆربوونی ژماره‌وه‌ بێگانه‌كان ره‌فتاری نه‌گونجاو ئه‌نجام بده‌ن وه‌ك رێزنه‌گرتن له‌ یاسا‌و دابونه‌ریت پرسه‌كه‌ قووڵتر ده‌بێته‌وه‌. پرسه‌كه‌ به‌شێوه‌یه‌كی تر خۆی پیشان ده‌دات كاتێك ژماره‌ زۆره‌كه‌ی بێگانه‌كان كه‌لتوورێكی جیاواز پیاده‌ ده‌كه‌ن وه‌ك بۆ نموونه‌ له‌ جلوبه‌رگ‌و رواڵه‌تی جیاواز (حیجاب و نیقاب‌و دزداشه‌‌و ریش) هه‌روه‌ها پابه‌ندبوون به‌ نه‌ریتی وڵاتی ئه‌سڵیی بێگانه‌كان وه‌ك په‌یوه‌ندیی نێوان پیاو و ئافره‌ت. هه‌ستی باڵابوون‌و ته‌ماشاكردنی بێگانه‌ به‌چاوێكی كه‌م جۆره‌ ترسێك لای خه‌ڵكه‌كه‌ له‌سه‌ر پاكیی ره‌گه‌زی وڵاته‌كه‌ دروست ده‌كات كه‌ به‌زۆری ره‌گه‌زپه‌رسته‌كان ده‌ریده‌بڕن. 

ئه‌مانه‌ وا ده‌كه‌ن بێگانه‌كان وه‌كو ته‌نێكی‌ جیاواز له‌ جه‌سته‌ی كۆمه‌ڵگه‌ ده‌ربكه‌ون. تا ئه‌و كاته‌ش كۆمه‌ڵگه‌ له‌نێوان قبووڵكردن‌و دووره‌په‌ریزی له‌و بێگانانه‌ ده‌بێت. له‌وه‌ به‌دوا تێڕوانینه‌كه‌ ده‌بێته‌ سڵكردنه‌وه‌ تا دواتر ده‌بێته‌ رق‌و ترس. تێكه‌ڵ نه‌بوونی بێگانه‌كان‌و خه‌ڵكی ئه‌سڵیی وڵاته‌كه‌ ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی دوایی لێیان تینه‌گه‌ن. په‌ندێكی باویشه‌ كه‌ مرۆڤ دوژمنی هه‌ر شتێكه‌ كه‌ نایناسێت. پاش ئه‌مانه‌ش ئه‌و هێزانه‌ دێن كه‌ ناڕه‌زایی هاووڵاتی به‌كار ده‌هێنن بۆ ئه‌جینداكه‌یان، ئه‌وانه‌ش به‌زۆری هێزه‌ راستره‌وه‌ ره‌گه‌زپه‌رسته‌كانن كه‌ له‌ كه‌شوهه‌وای له‌م جۆره‌ گه‌شه‌ ده‌سه‌نن. 

ئیسلامۆفۆبیا له‌ رۆژئاوا هه‌نگاوی گه‌وره‌ی ناوه‌ به‌هۆی ئه‌و هێزه‌ ره‌گه‌زپه‌رستانه‌وه‌. ژماره‌ی لایه‌نگرانی حزبه‌ پۆپۆلیسته‌كان (شه‌عبه‌وییه‌كان) زۆرتربوون‌و ئه‌و حزبانه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كان ده‌نگی زیاتریان هێناوه‌. سه‌ركه‌وتنی سه‌ركرده‌ی له‌م جۆرانه‌ تینێكی زیاتری به‌ ئیسلامۆفۆبیا داوه‌. هه‌ر له‌ كاتی هه‌ڵمه‌تی هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ كه‌ ترامپ پاڵێوراوی حزبی كۆماری بوو تاوانه‌كانی رق زیادیان كردبوو ‌و زۆریان له‌دژی موسڵمانان بوون. سه‌ركه‌وتنی ترامپ ته‌نانه‌ت هانی ئیسلامۆفۆبیای له‌ وڵاتانی تری رۆژئاوا داوه‌‌و به‌شێكی ره‌گه‌زپه‌رسته‌كان ترامپیان به‌ ئیلهامبه‌خشی خۆیانیان زانیوه‌. 

یه‌ك له‌ هۆیه‌ گرنگه‌كانی ئیسلامۆفۆبیا له‌ ده‌ره‌وه‌ی رۆژئاواوه‌ هاتووه‌. شێواندنی چه‌مكی جیهاد له‌سه‌ر ده‌ستی قاعیده‌‌و داعش ئاینی ئیسلامی یه‌كسان كردووه‌ به‌ كوشتوبڕ. ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ هه‌ڵه‌یه‌ له‌ جیهاد وێنه‌ی جیهاد‌و ته‌نانه‌ت ئیسلامیشی ناشیرین كردووه‌ لای به‌شێكی موسڵمانان.

ئه‌و هۆكاره‌ی سه‌ره‌وه‌، واته‌ شێوازی موماره‌سه‌كردنی جیهاد، به‌شێكه‌ له‌ هۆكارێكی فراوانتر‌و گرنگی تر كه‌ بریتییه‌ له‌ شیوه‌ی خۆنیشاندانه‌ به‌ جیهان. به‌پێویستیشی ده‌زانم زیاتر له‌سه‌ر ئه‌م خاڵه‌ بوه‌ستم. 

بۆچی جیهاده‌كه‌ی سه‌لاحه‌ددینی ئه‌ییووبی نه‌بوو به‌ هۆی ناشیرینكردنی جیهاد‌و ئیسلام لای نه‌یارانی ئیسلام به‌ڵام ئه‌وه‌ی قاعیده‌‌و داعش ئیسلام‌و جیهادی ناشیرین كرد ته‌نانه‌ت لای به‌شێكی موسڵمانان؟

وه‌ڵامه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ هه‌ردوو هۆكاره‌كه‌: شێوازی ئه‌نجامدانی جیهاد‌و شێوازی خۆنیشاندان به‌ رۆژئاوا له‌ دوو حاڵه‌ته‌كه‌ جیاوازه‌.

سه‌لاحه‌ددین به‌شێوه‌یه‌ك ده‌ركه‌وت كه‌ له‌گه‌ڵ به‌ها باشه‌كانی رۆژئاوا گونجاو بوو. ده‌ڵێم ده‌ركه‌وت نه‌ك خۆی ده‌رخست چونكه‌ كاره‌ باشه‌كانی خه‌سڵه‌تی خۆی بوون نه‌ك خۆنواندن. سه‌لاحه‌ددین جوامێریی پیشان دا كه‌ له‌ به‌های ئه‌سپسواری پێناسه‌ ده‌كرا. ئه‌ورووپا له‌ سه‌رده‌می جوامێری (پیتاوپیت: ئه‌سپسواری) ده‌ژیا كه‌ بریتی بوو له‌ مه‌ردایه‌تی‌و یارمه‌تیدانی لاوازه‌كان‌و توندوتۆلی به‌رامبه‌ر ته‌عداكاران‌و جوامێری ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ دوژمن. سه‌لاحه‌ددین هه‌موو ئه‌وانه‌ی پیشانی خاچداران دا له‌و كاته‌ زۆریان له‌و به‌هایه‌ بێبه‌ش بوون. هه‌ر بۆیه‌ سه‌حه‌لاددین رێزی ئه‌ورووپای ده‌ستكه‌وت‌و ئه‌و رێزه‌ تا ئه‌م كاته‌ ماوه‌.

مه‌رجعیه‌تی فیكریی قاعیده‌‌و داعش شتێكی ترن بۆیه‌ نه‌یانتوانی وه‌كو سه‌لاحه‌ددین بن. به‌پێچه‌وانه‌ی ره‌فتاری سه‌لاحه‌ددین، ره‌فتار‌و وتاری قاعده‌‌و داعش هیچیان تیا نییه‌ پێشكه‌شی رۆژئاواو جیهانی بكه‌ن. جیهاده‌كه‌ی ئه‌وان سه‌رنجی ته‌نها كه‌سانێكی رۆژئاوای راكیشابوو كه‌ حه‌زیان له‌ شه‌ڕ‌و موغامه‌ره‌یه‌، ئه‌مانه‌ش كه‌مینه‌یه‌كی هه‌ندێك كه‌من كه‌ حسابی هیچیان بۆ ده‌كرێت. وتاری ئه‌و جیهاده‌ كاری ته‌نها له‌ وه‌رگری موسڵمان كردووه‌. به‌ڵام ئه‌و وه‌رگره‌ موسڵمانه‌ ته‌نها به‌شێكی بچووكی موسڵمانان پێك ده‌هێنێت. ئه‌مه‌ش بابه‌ته‌كه‌ی خۆمانه‌ كه‌ چۆن‌و بۆچی ئیسلامۆفۆبیا ته‌نانه‌ت له‌ وڵاتانی ئیسلامیش هه‌یه‌. 

ره‌فتاری قاعیده‌‌و داعش بریتییه‌ له‌ تۆخكردنه‌وه‌ی قبوول نه‌كردنی ((ئه‌وی تر))ـه‌ كه‌ زۆربه‌ی كات ئه‌و ئه‌وی تره‌ به‌ هه‌موو شتێكییه‌وه‌ جێگه‌ی قبوول نییه‌. ئه‌و تۆخكردنه‌ وای كردووه‌ به‌شی ئاشتی له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ر نه‌بێت ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌و موسڵمانانه‌ش كه‌ له‌ هه‌ندێك شت له‌گه‌ڵیان ناكۆكن. ئه‌مه‌ بۆ ره‌فتار، وتاری ئه‌و دوانه‌ش هه‌ڵقوڵاوی فیكر‌و ره‌فتاریانه‌. وتاره‌كه‌یان نامۆییه‌كه‌یانی زیاتر كردووه‌. به‌رده‌وام زمانی هه‌ره‌شه‌‌و په‌نجه‌ڕاوه‌شاندن به‌كارده‌هێنن. ره‌نگه‌ ئوسامه‌ بن لادن هه‌ستی به‌و كه‌لێنه‌ كردبێت‌و له‌ وتارێكی (ئه‌گه‌ر به‌هه‌ڵه‌ نه‌چووبم دوایه‌مین وتاری بوو) ویستی شێوازه‌كه‌ بگۆڕێت‌و به‌ زمانی رۆژئاوا قسه‌ بكات. به‌ڵام چونكه‌ له‌م بواره‌ نوێ بوو وتاره‌كه‌ی ساكار بوو و باش نه‌هۆنرابووه‌وه‌. 

هه‌ر سه‌ركرده‌یه‌كی جیهاد ئه‌گه‌ر ره‌چاوی ئه‌وه‌ بكات ئیسلام وه‌ك بیروباوه‌ڕێكی نامۆ پیشان نه‌دات‌و له‌گه‌ڵ جیهانی ده‌ره‌وه‌ به‌ زمانی خۆی قسه‌ بكات ده‌توانێت سه‌رمایه‌یه‌كی گه‌وره‌ له‌ دوژمنانی بسه‌نێت كه‌ ترساندنی خه‌ڵكه‌ له‌ موسڵمانان‌و ترساندنی موسڵمانانه‌ له‌ جیهاد. سه‌ركرده‌یه‌كی وا ده‌توانێت سه‌ركرده‌كانی رۆژئاوا تووشی تێكچوونی هاوسه‌نگی بكات‌و به‌ره‌ی دوژمن په‌رت بكات‌و به‌شێكی رای گشتیی جیهان بێلایه‌ن بكات. سه‌ركرده‌یه‌كی وا زیاتر له‌ سه‌ركرده‌كانی قاعیده‌‌و داعش جێگه‌ی مه‌ترسییه‌ بۆ ده‌سه‌ڵاتی رۆژئاوا. قاعیده‌‌و داعش ده‌یانه‌وێت به‌ بۆمب غه‌زوی دوژمنانیان بكه‌ن به‌ڵام ئه‌و سه‌ركرده‌یه‌ به‌ كه‌سایه‌تیی خۆی‌و به‌ سیاسه‌ت‌و دانایی غه‌زویان ده‌كات. 

یه‌ك شت داعش كردبووی كه‌ وتارێك بوو كه‌ سه‌رده‌مییانه‌ بوو ئه‌ویش تۆماركردنی سه‌رپه‌ڕاندنی دوژمنان به‌شێوه‌یه‌كی سه‌رده‌مییانه‌. به‌ڵام مه‌خابن، له‌و كاته‌ی ته‌كنیكه‌كه‌ سه‌رده‌مییانه‌ بوو بابه‌تی تۆماره‌كه‌ جه‌نگیزخانییانه‌ بوو.

پاراستنی ناوبانگ لای قاعیده‌‌و داعش‌و هاوشێوه‌كانیان گرنگ نییه‌. ناوبانگی ئه‌وان ته‌نها ترساندنی دوژمنه‌. ئه‌وه‌ی له‌ قورئان‌و سوننه‌ت وه‌ریانگرتووه‌ بریتییه‌ له‌ ئایه‌تی (ترهبون) ئه‌وه‌شی له‌ فه‌رمووده‌ وه‌ریانگرتووه‌‌و بۆته‌ ده‌ستووری كاریان فه‌رمووده‌ی (نصرت بالرعب)ـه‌. ئه‌وان ره‌نگه‌ پاراستنی ناوبانگیش به‌ مه‌رایی و لاوازی ته‌ماشا بكه‌ن. ئه‌و چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌ش به‌لایانه‌وه‌ گرنگ نین كه‌ پیغه‌مبه‌ر سومعه‌ی خۆی مه‌به‌ست بوو وه‌ك  (لا يتحدث الناس أن محمدًا يقتل أصحابه) واته‌ نامه‌وێت خه‌ڵك بڵێن موحه‌ممه‌د هاوڕێكانی ده‌كوژێت ئه‌ویش كاتێك پێشنیار كرا سه‌رێكی گه‌وره‌ی مونافیقه‌كانی مه‌دینه‌ بكوژرێت. پێغه‌مبه‌ر هه‌روه‌ها ره‌چاوی ئه‌وه‌ی كردووه‌ خه‌ڵك تازه‌ بوونه‌ته‌ موسڵمانان وه‌ك له‌ مه‌سه‌له‌ی بناغه‌‌و سنووری كه‌عبه‌ كه‌ حه‌زی كرد تێكی بدات‌و بیگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ ئه‌سڵی خۆی به‌ڵام له‌وه‌ ترسا ئه‌مه‌ كار بكاته‌ سه‌ر ئیمان‌و گوێڕایه‌ڵیی خه‌ڵكی مه‌ككه‌ كه‌ تازه‌ موسڵمان ببوون.

هۆكاری ئه‌و گوێنه‌دانه‌ی قاعیده‌‌و داعش به‌ سومعه‌ زیاده‌ باوه‌ڕبه‌خۆبوونه‌. هه‌بوونی باوه‌ڕبه‌خۆ یه‌كێكه‌ له‌ هۆكاره‌كانی سه‌ركه‌وتن نه‌ك ته‌نها له‌ مه‌یدانی جه‌نگ به‌ڵكو له‌ بواری شارستانیه‌تیش. به‌ڵام ئه‌گه‌ر دانایی هاوڕێی باوه‌ڕبه‌خۆ نه‌بێت ئه‌و باوه‌ڕبه‌خۆبوونه‌ ده‌بێته‌ كه‌لله‌ڕه‌قییه‌كی زیانبه‌خش‌و خۆگیڤكردنێكی ناپێویست. 

نموونه‌یه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ رۆژنامه‌نووسێكی كورده‌ كه‌ ده‌یگێڕێته‌وه‌. رۆژنامه‌نووسه‌كه‌ به‌ داعشێكی وتبوو بۆ چاوپێكه‌وتنێك چونكه‌ وێنه‌یان ناشیرین كراوه‌. كابرای داعش قبووڵی نه‌كرد‌و وتی ئه‌وانی داعش گوێ ناده‌ن ناشیرین بكرێن ماده‌م خوا لێیان رازییه‌. قسه‌كه‌ به‌ڕواله‌ت راسته‌ به‌ڵام رووه‌كه‌ی تری كه‌مته‌رخه‌مییه‌ به‌رامبه‌ر به‌ ئیسلام ئه‌گه‌ر رێگه‌ بده‌ین به‌هۆی كرده‌وه‌كانمان له‌ ئیسلام بدرێت. به‌ڵام باوه‌ڕی داعش ئه‌وه‌یه‌ كه‌ كرده‌وه‌كانیان له‌ ئیسلامه‌وه‌ هه‌ڵقوڵاون بۆیه‌ كاتێك باس ده‌كرێن كه‌ ئه‌وان خه‌ڵك ده‌كوژن یان ئافره‌ت به‌ كه‌نیزه‌ك ده‌به‌ن به‌ لێدان له‌ ئیسلامی نازانن. 

ئه‌و باوه‌ڕبه‌خۆبوونه‌ چه‌ند سه‌رچاوه‌یه‌كی هه‌یه‌، یه‌ك له‌وانه‌ ئه‌و یه‌قینیه‌ته‌ی سه‌له‌فیه‌ت هه‌یه‌تی كه‌ ئیجتهاده‌كانی خۆی به‌ تاكه‌ راستی ده‌زانێت به‌ڵكو ته‌نانه‌ت به‌ ئیجتهادیشی نازانێت. یه‌كێكی تر چه‌مكێك سه‌ید قوتب ده‌یوته‌وه‌ ئه‌ویش خۆبه‌رزكردنی باوه‌ڕ (إستعلاء الايمان)  كه‌ دیسان ئه‌مه‌ راسته‌ به‌ڵام خراپ به‌كارهاتووه‌. شتێكی داواكراوه‌ له‌ موسڵمان متمانه‌ی به‌ ئاینه‌كه‌ی هه‌بێت (به‌ ئاینه‌كه‌ نه‌ك به‌ ئیجتهاده‌كان كه‌ كارێكی به‌شه‌رین نه‌ك وه‌حیی خودایی) به‌ڵام بێئه‌وه‌ی نه‌خوێندنه‌وه‌ی به‌رامبه‌ر (دۆست‌و نه‌یار)ی لێ بكه‌وێته‌وه‌. ئه‌و خۆبه‌رزكردنه‌ كه‌ به‌هه‌ڵه‌ پیاده‌ كرا ده‌بێته‌ لووتبه‌رزی به‌رامبه‌ر نه‌ك ته‌نها موخالیفه‌كان كه‌ دژایه‌تیمان ناكه‌ن به‌ڵكو هه‌روه‌ها دژی موسڵمانی ئاساییش. به‌م شێوه‌یه‌ ئه‌و ره‌وته‌ چیتر نابێته‌ رێنیشاده‌ری هیدایه‌ت به‌ڵكو ده‌بێته‌ ((ئه‌وی تر))ی نامۆ له‌به‌رچاوی ناموسڵمان‌و موسڵمانی ئاسایی. 

ئه‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ به‌ربه‌ست له‌نێوان حزبی ئیسلامی جیهادی‌و خه‌ڵك دروست ده‌كات. هه‌مان  شتیش بۆ حزبی ئیسلامیی سیاسی ‌و بۆ بانگخوازان‌و مه‌لاكانیش راسته‌.

بۆچی حزبه‌ ئیسلامییه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ئیخوان موسلمین ماوه‌یه‌كی زۆره‌ كار ده‌كه‌ن به‌ڵام هیشتا ته‌نها به‌شێكی جه‌ماوه‌ریان له‌گه‌ڵه‌؟ پرسیاری گرنگتریش ئه‌وه‌یه‌ بۆچی خه‌ڵكێكی زۆر كه‌ پابه‌ندن به‌ ئاین‌و په‌رستنه‌وه‌ نه‌بوون به‌ لایه‌نگریان‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێكیان بوونه‌ته‌ دوژمنیان؟ چه‌ند هۆكارێك هه‌ن وه‌ك: ناشیرینكردنی ئیسلامییه‌كان له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵات‌و هه‌ندێك هێزی سیاسیی ناو كۆمه‌لگه‌وه‌، دژایه‌تیی ره‌وتی سۆفی بۆ ئیسلامییه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ئیخوان چونكه‌ كاتێك ئیخوان وه‌ك هێزێكی دینی ده‌ركه‌وت ته‌سه‌وف خۆی به‌ رابه‌ری ئه‌هلی دین ده‌زانی، په‌یدابوونی ره‌وتی جامی-مه‌دخه‌لی كه‌ ته‌ركیزی گه‌وره‌ی خسته‌ سه‌ر حزبه‌ ئیسلامییه‌كان‌و به‌تایبه‌ت ئیخوان.

ره‌وته‌ دژبه‌یه‌كه‌كانی سۆفی‌و سه‌له‌فیی مه‌دخه‌لی‌و به‌تایبه‌ت دوومیان نزیك بوون له‌ ده‌سه‌ڵات‌و ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ توانی به‌كاریان بهێنێت بۆ شه‌ڕه‌كه‌ی له‌دژی حزبه‌ ئیسلامییه‌كان. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش جه‌ماوه‌ر ئه‌و جیاكردنه‌وه‌ ورده‌ له‌نێوان ره‌وته‌كان ناكات ئه‌و هێرشه‌ی ئه‌و ره‌وتانه‌ له‌دژی ئیسلامییه‌كان شه‌ڕه‌كه‌ی خسته‌ ناو پابه‌ندبووان به‌ ئیسلامه‌وه‌‌و به‌م جۆره‌ ئه‌و ڕه‌وتانه‌ بێئه‌وه‌ی بزانن زیانیان به‌ كۆی دیارده‌ ئاینییه‌كه‌ دا. خه‌ڵك كاتێك ترسی لێ  ده‌نیشێت له‌ كۆمه‌لێك ئه‌و ترسه‌ بۆی  هه‌یه‌ بۆ سه‌رجه‌م پابه‌ندبوون به‌ ئاین دریژبێته‌وه‌. 

به‌ڵام هه‌موو ئه‌مانه‌ هۆكاری لاوه‌كین‌و ناتوانن وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ بدنه‌وه‌: بۆچی كه‌سانی دیندار كه‌ نه‌ سۆفین‌و نه‌ سه‌له‌فین به‌ڵكو ته‌نها دینداری ئاسایین له‌گه‌ڵ حزبه‌ ئیسلامییه‌كان نین؟

دوو هۆكار هه‌ن توانایان هه‌یه‌ وه‌ڵامه‌كه‌ بده‌نه‌وه‌: یه‌كه‌میان ره‌فتاری نه‌شیاوی هه‌ندێك له‌ ئیسلامییه‌كان. دووه‌میشیان گرنگتره‌‌و پێویستی به‌ چاره‌سه‌رێكی قووڵه‌ ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ری هه‌بێت، ئه‌وه‌شه‌ كه‌ ناوم ناوه‌ ئاسته‌كانی پابه‌ندبوون به‌ ئیسلام.

ئه‌ندامانی حزبی ئیسلامی كه‌سانی چالاكن؛ كار ده‌كه‌ن بۆ ئه‌و ئامانجه‌ی ناویان ناوه‌ ((گه‌راندنه‌وه‌ی ئیسلام بۆ كایه‌كانی ژیان)). ئه‌گه‌رچیش ئیشه‌كه‌یان له‌سه‌ر ئیسلامه‌ كه‌ نامۆ نییه‌ به‌ موسڵمانی ئاسایی به‌ڵام به‌هۆی تۆخبوونه‌وه‌ی ئیسلامه‌تیی ئه‌ندامانی حزبی ئیسلامییه‌وه‌ حزبه‌كه‌ وه‌كو ((ئه‌وی تر)) لای موسڵمانی ئاسایی ده‌رده‌كه‌وێت. حزبی ئیسلامیش وه‌كو ((ئه‌وی تر)) زه‌قتر ده‌بێته‌وه‌ لای كه‌سانی ناموله‌تزم به‌ ئیسلام. لای ئه‌مانه‌ی دوایی نویژ‌و رۆژوو تا راده‌یه‌ك نامۆن. حه‌جكردن زیاتر نامۆیه‌. به‌كارهێنانی ناوی خوا له‌ ژیانی رۆژانه‌ وه‌كو یارمه‌تیده‌ر‌و وه‌ك بیرخستنه‌وه‌ له‌ ترس له‌ خوا...تاد گوفتارێكی تا راده‌یه‌ك نامۆیه‌ چونكه‌ جگه‌ له‌ فیكره‌كانی پشت ئه‌و زاراوانه‌ (ترس له‌ خوا، په‌رستن... تاد) زاراوه‌كان خۆیان نامۆن. 

هیچ له‌مانه‌ لای موسڵمانی ئاسایی نامۆ نین. ئه‌نجامدانی ئه‌مانه‌ش ئاسایین. ئه‌مه‌ش ئاستی دووه‌می پابه‌ندبوونه‌ به‌ ئیسلام (ئاستی یه‌كه‌م هی ئه‌وانه‌یه‌ كه‌ باوه‌ڕیان هه‌یه‌ به‌ڵام ئه‌ركه‌كان به‌جێناهینن‌و گوناهه‌كان ده‌كه‌ن). ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ ئاستی یه‌كه‌م‌و دووه‌م بن ئیسلامییه‌كان ئاستی سێیه‌م نین واته‌ یه‌كسه‌ر له‌ سه‌رووی ئاستی موسڵمانی ئاسایی نین به‌ڵكو له‌ ئاستێكی زۆر به‌رزترن. ئیسلامییه‌كان نه‌ك ته‌نها باوه‌ڕیان به‌ ئیسلامه‌ له‌ ژیانی تایبه‌تیی خۆیان (وه‌ك چۆن لای موسڵمانی ئاسایی هه‌یه‌) به‌ڵكو باوه‌ڕیان به‌وه‌یه‌ كه‌ پێویسته‌ ئیسلام له‌ هه‌موو شوێن‌و سووچێكی ژیانی كۆمه‌ڵگه‌ هه‌بێت، پێویسته‌ ته‌نانه‌ت له‌ ده‌سه‌ڵات‌و حوكمیش هه‌بێت. ئه‌و پابه‌ندبوون ده‌گاته‌ ئه‌وه‌ی ئیسلامییه‌كان بایه‌خ به‌ كێشه‌ی موسڵمانانی جیهان بده‌ن كه‌ موسڵمانی ئاسایی كه‌م ئاوڕیان لێ ده‌داته‌وه‌. له‌وه‌ش زیاتر، ئه‌ندامانی  حزبی ئیسلامی بایه‌خ به‌ حزب‌و ئه‌زموونه‌ ئیسلامییه‌كانی جیهان ده‌ده‌ن كه‌ لای موسڵمانی ئاستی دووه‌م له‌ كێشه‌كانی موسڵمانانی جیهان كه‌متر بایه‌خه‌یان هه‌یه‌. 

جیابوونه‌وه‌ی بایه‌خه‌كان ده‌گاته‌ راده‌یه‌ك كه‌ چه‌ند شتێك له‌وانه‌ی سه‌ره‌وه‌ نامۆترن به‌لای موسڵمانی ئاسایی. بابه‌ته‌كانی وه‌ك ورده‌كاریی عه‌قیده‌‌و ناكۆكیی فیقهی‌و شه‌ڕه‌كانی میژوو وه‌ك شه‌ڕی ئه‌هلی كه‌لام له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌كانی عقیده‌ وه‌كو علو و ئیستوا ‌و خه‌لقی قورئان‌و ئه‌سما‌و سیفات...تاد جیهانێكی دووره‌ له‌ عه‌قڵ‌و ژیانی موسڵمانی ئاستی یه‌كه‌م‌و دووه‌م.

نامۆبوون هه‌روه‌ها خۆی له‌ روخساری ده‌ره‌وه‌ش ده‌نوێنێت. به‌ناوی پابه‌ندبوون به‌ ئیسلامه‌وه‌ كه‌ راسته‌كه‌ی پابه‌ندبوونه‌ به‌ لێكدانه‌وه‌یه‌كی ئیسلام‌و جاری وایه‌ پابه‌ندبوونه‌ به‌ فیقه بایه‌خی گه‌وره‌ ده‌درێت به‌ رواڵه‌تی ده‌ره‌وه‌ وه‌ك ریشی درێژ‌و نیقاب و شه‌ڕواڵی كورت تا گه‌یشتۆته‌ ئه‌وه‌ی فیكره‌یه‌ك لای هه‌ندێك كه‌سی سه‌له‌فی دروست بووه‌ كه‌ بۆ ئه‌وه‌ی وه‌كو سه‌حابه‌كان بژین پێویسته‌ پیاوان ریش درێژ بكه‌ن و ئافره‌تان نیقاب بپۆشن. ئه‌م بابه‌ته‌ی ئێستامان شوێنی موناقه‌شه‌ ئه‌وه‌ نییه‌ چه‌ند ئه‌و رواڵه‌تانه‌ پابه‌ندبوون به‌ ئیسلام پیشان ده‌ده‌ن به‌ڵام ته‌نها ئه‌وه‌ ده‌ڵێین كه‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ قابیلی موناقه‌شه‌ن‌و هه‌موویان له‌ سیاقیك هاتوون كه‌ مه‌رج نییه‌ بۆ هه‌موو كات‌و شوێنێك راست بێت. ئه‌مه‌ش بۆ خۆی كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌ له‌ فیقه ‌و فیكری ئیسلامییه‌ كه‌ فه‌رمان‌و نه‌هیی كه‌ له‌ سیاقێكی دیاریكراو هاتوون كراونه‌ته‌ بنه‌مایه‌كی نه‌گۆڕ. 

به‌ڵام خودی رواڵه‌ت كێشه‌ی نامۆیی دروست نه‌كردووه‌. روخساری ده‌ره‌وه‌ جیاوازی دروست ده‌كات به‌ڵام هه‌موو جیاوازییه‌ك نامۆیی نییه‌. ئه‌وه‌ی روخسار‌و به‌تایبه‌تی ریشی كردۆته‌ نامۆ ره‌فتاری كه‌سانی ریشداره‌. مۆنی‌و هه‌ڵچوون له‌لایه‌ك‌و قسه‌كردن له‌گه‌ڵ خه‌ڵك به‌ زمانێك لێی تێناگه‌ن له‌لاكه‌ی تر وای كردووه‌ ئه‌و مۆنی‌و تووڕه‌ییه‌‌و ئه‌و بابه‌ته‌ نه‌بیستراوانه‌ ئاوێته‌ی روخسار بن‌و بینینی كه‌سانی ریشدار ببێته‌ هۆی هه‌ست كردن به‌ نامۆیی ئه‌و كه‌سانه‌ تا ده‌گاته‌ راده‌ی ره‌ق لێبوون‌و ترس لێیان. بۆ ئه‌وه‌شی باشتر تێبگه‌ین با بیهێنینه‌ پێش چاومان ئه‌گه‌ر له‌كۆنه‌وه‌ په‌روه‌رده‌‌و كاری ریشداره‌كان بریتی بووبێت له‌ زمانی شیرین‌و شێوازی نه‌رم‌و ئولفه‌تبه‌خشین‌و بێزیانی. ئه‌و كاته‌ بینینی كه‌سی ریشدار ده‌بووه‌ هۆی هه‌ستكردن به‌ ئه‌مان‌و ئاشنایی. 

به‌ڵام وه‌كو چۆن ره‌فتار كارێكی سلبیی هه‌بووه‌ له‌سه‌ر قبووڵكردنی روخساری ده‌ره‌وه‌، پێویسته‌ بزانین چی وایكردبوو ره‌فتاره‌كه‌ ببێته‌ مۆنی‌و تووڕه‌یی. چه‌ند هۆكارێكی ده‌ره‌كی هه‌ن وه‌كو سته‌می ده‌سه‌ڵات كه‌ مرۆڤی تووڕه‌ دروست ده‌كات، هه‌وره‌ها ناڕه‌زایی كه‌سه‌كه‌ له‌ ده‌وروبه‌ری خۆی كه‌ ده‌بینێت ئه‌و ده‌وروبه‌ره‌ له‌ فیكر‌و عه‌قیده‌‌و جلوبه‌رگ پابه‌ندی ئیسلام نییه‌. به‌شێكی ئه‌و هۆكاره‌ ده‌ره‌كییانه‌ مرۆڤه‌كه‌ لێیان به‌رپرسیار نییه‌ به‌ڵام به‌شێكیان ئه‌نجامی فیكر‌و ره‌فتاری توورَه‌ی ئه‌و مرۆڤه‌یه‌. 

ئه‌وه‌ی كه‌ په‌یوه‌ندیی به‌و مرۆڤه‌وه‌ هه‌یه‌ جۆری فیكره‌كه‌یه‌تی. سه‌له‌فیه‌ت كاتێك ته‌ركیز ده‌كاته‌ سه‌ر عه‌قیده‌‌و كاتێك ورده‌كارییه‌كانی ئه‌و عه‌قیده‌یه‌ ره‌چاو ده‌كات مه‌یدانێكی شه‌ری فیكری بۆ خۆی ده‌هێنێته‌ بوون. هه‌موو شتێكیش ده‌بێته‌ بواری شه‌ڕ‌و پیكدادان. شه‌ڕ له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ی وردی عه‌قیده‌ ده‌كرێت. شه‌ڕی ÙƒÛ†Ù† زیندوو ده‌كرێنه‌وه‌. باس له‌ تاقمی ÙƒÛ†Ù† ده‌كرێت كه‌ هه‌ندێكیان نه‌ماون‌و ئه‌وانه‌ی تر به‌ده‌گمه‌ن ده‌بینرێن. فیكری مرۆڤی سه‌له‌فیش ده‌بێته‌ دوو به‌ش: به‌شێك بریتییه‌ له‌ ته‌بدیعكردنی تاقمه‌كان‌و Ùˆ به‌شه‌كه‌ی تر خۆپه‌سه‌ندنه‌. ئه‌و خۆپه‌سه‌ندنه‌ش تێكه‌ڵی فیكره‌ی مه‌دحی نامۆكان (طوبى للغرباء) كه‌ له‌ فه‌رمووده‌ هاتوÙ
 26-01-2020

  www.zagros.org/kurdish-articles-2020-01-26-214112
  10237 جار بینراوه‌